Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулиудын төслийн гурав дахь хэлэлцүүлгийг хийлээ

Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хорооны өнөөдрийн /2024.11.05/ хуралдаан 10 цаг 44 минутад гишүүдийн 52.0 хувийн ирцтэй эхэлж, таван асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэв.

Хуралдааны эхэнд Байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэнгийн танилцуулсан хэлэлцэх асуудлын дараалалтай холбогдуулан асуулт асууж, үг хэлэх гишүүн байсангүй. Иймд Засгийн газраас 2024 оны 08 дугаар сарын 30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийнэцсийн хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн П.Мөнхтулга төсвийн төслөөс 18 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг малчны амьжиргааг дэмжих улмаар “Дархан арьс ширний цогцолборын бүтээн байгуулалт”-д шилжүүлэх боломжтой эсэхийг тодруулсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Алтанхуяг төсвийн зарлагыг бууруулах талаар үг хэллээ.

Байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэн, Төсвийн байнгын хорооны ажлын хэсгээс Соёлын сайдын багцаас 18 тэрбум төгрөгийг хасах зарчмын зөрүүтэй саналыг оруулсан ч чуулганы нэгдсэн хуралдаанд гишүүд энэ саналыг босгож, дэмжсэн хэмээн тайлбарлав.  

Харин Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Баасандорж хариултдаа, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 72 дугаар зүйлийн 72.1-т “Төсвийн төслийн гурав дахь хэлэлцүүлгээр Төсвийн байнгын хороо нэгдсэн хуралдааны хоёр дахь хэлэлцүүлгээр олонхын дэмжлэг авсан саналыг төсвийн төсөлд нэмж тусган, шаардлагатай бол гишүүнээс гаргасан саналын дагуу хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний төсөвт өртөг, санхүүжих дүнг өөрчлөхгүй, агуулга, зарчмыг алдагдуулахгүйгээр арга хэмжээний нэр, хүчин чадал, байршилтай холбоотой залруулгыг хийж, төсвийн төслийн эцсийн хувилбарыг танилцуулгын хамт нэгдсэн хуралдаанд оруулна” гэж заасныг дурдлаа. Ингээд энэ талаарх Төсвийн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн П.Мөнхтулга чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтов.

Дараа нь Засгийн газраас 2024 оны 08 дугаар сарын 30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2025 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийн гурав дахь хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Улсын Их Хурлын 2024 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрийн хуралдаанаар хуулийн төслийн тодорхой асуудлаар анхны хэлэлцүүлгийг явуулсан бөгөөд хуулийн төсөлд олонхын дэмжлэг авсан саналыг нэмж тусгасан эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн төсөлтэй холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, үг хэлсэнгүй.

Мөн Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 72 дугаар зүйлийн 72.1-т заасны дагуу санал гаргах гишүүн байсангүй. Иймд Улсын Их Хурлын даргаас өгсөн чиглэлийн дагуу зарчмын зөрүүтэй санал тус бүрээр санал хураалт явуулахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх тус тус дэмжлээ.

Энэ талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Даваасүрэн чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар болов.

Үргэлжлүүлэн Засгийн газраас 2024 оны 08 дугаар сарын 30-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулиудын төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийн  эцсийн хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуультай хамт өргөн мэдүүлсэн таван хууль, Улсын Их Хурлын гурван тогтоолын төсөлтэй холбогдуулан асуулт асууж, үг хэлэх гишүүн байсангүй.

Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.2.1-т заасны дагуу нэгдсэн хуралдаанаар анхны хэлэлцүүлэг явуулах үед гүйцээн боловсруулах чиглэл өгсөн зарчмын зөрүүтэй таван саналаар санал хураалт явуулахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжлээ. Тухайлбал, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлийн 3 дахь заалтын 22.14 дэх хэсгийг “Энэ хуулийн 22.5.22-т заасан төслийн жагсаалтыг Улсын Их Хурал батална” гэж өөрчлөн найруулахыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн  69.2 хувь нь дэмжлээ.

Мөн Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлийн 2 дахь заалтад “Энэ хуулийн 38.4-т хамаарах боловсруулах үйлдвэрийн салбарын жагсаалтыг Улсын Их Хурал батална.” гэсэн 38.6 дахь хэсэг нэмэх, “Засгийн газрын үнэт цаас гаргах эрх олгох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн 1дэх заалтын “2025 онд” гэсний дараа “4 их наяд хүртэл төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний” гэж нэмэхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 84.6 хувь нь дэмжив.

Хуралдаан Засгийн газраас 2024 оны 10 дугаар сарын 25-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн Татварын ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгээр үргэлжлэв.

Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.10-т заасны дагуу Байнгын хороо хуулийн төслүүдийг зүйл бүрээр хэлэлцсэн.

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийнхөө хэмжээгээр төрийн үнэ төлбөргүй эзэмших хувиа дүйцүүлэх асуудлыг төсөлд хэрхэн зохицуулсан талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Мөнхтулга хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөлд Монгол Улсад үлдэх бодитой бүтээн байгуулалтын ажлыг нэмж тусгах боломжтой талаар лавлаж байлаа. Мөн  Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Түвшин хуулийн төсөлд давхар татварын асуудлыг хэрхэн тусгасан, тогтворжуулах эсэхийг лавласан бол Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Даваасүрэн баялгаа хэрхэн үнэлж, зардлаа яаж хянах талаар тодруулж байлаа.

Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал, Өнөөдөр хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа Ашигт малтмалын тухай хуульд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр 5 хувиас дээш гаргахгүй гэж заасан. Харин францын талтай хийсэн хэлэлцээрийн үеэр АМНАТ-ийн хувиа өсгөж болгохоор тохирсон. Асуудлыг хатуу хуульчлах гэхээсээ уян хатан зохицуулалтыг тусгаж,  цаашдаа ийм гэрээ, хэлцэл хийхэд харилцан тохиролцоод хийх боломж, бололцоог бүрдүүлэх нь чухал. Ашигт малтмалын тухай хуульд улсын төсвөөс нөөцийг нь тодорхойлсон бол 50 хүртэлх хувийг нь үнэ төлбөргүйгээр эзэмших, харин  хувийн хэвшил өөрсдөө санхүүжилт гаргаад нөөцийг нь тодорхойлсон бол 34 хүртэлх хувийг нь эзэмших гэсэн ийм 2 заалттай. Энэ заалт Ашигт малтмалын тухай хуульд төрийн эзэмшлийн хувийг АМНАТ-өөр эсвэл, бүтээгдэхүүн хуваахаар орлуулах нь нээлттэй байдаг. Гэтэл Цөмийн энергийн тухай хуульд төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг АМНАТ-өөр орлуулах эрх зүйн орчин байхгүй. Иймд Цөмийн энергийн хуулийг л өнөөдрийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа Ашигт малтмалын хуультай адил нийцүүлж байна гэлээ.

Мөн тэрбээр бид баялгаа үнэлж, тэд хөрөнгө оруулалтаа хийж байж хөрөнгө оруулалтын гэрээ амилна гээд Цөмийн энергийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулаад, цаашлаад  энгийн хувьцаагаа давуу эрхийн хувьцаа болгоод санхүүгийн хариуцлагаас холдох нь зөв. Гэхдээ төр ноогдол ашгаа ч, АМНАТ-ийнхөө орлогоо ч авна. Энэ хууль батлагдсанаар гэрээ, хэлэлцээрээ хуульд нийцүүлэн үргэлжлүүлнэ. АМНАТ-ийн хэмжээг хэрхэн, яаж тогтоохыг Улсын Их Хурал шийднэ. Харин зардал хянах асуудал нь хувьцаатай шууд холбоотой хэмээв.

Сангийн яамны Татварын бодлогын газрын дарга Б.Тэлмүүн, "Цөмийн энергийн тухай, Татварын ерөнхий хууль, Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль хооронд зөрүү байдаг. Энэхүү гурван хуулийн нийцлийг хангуулж, жигдрүүлэх шаардлагатай байна. Мөн Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиар татварын орчинг тогтворжуулна гэж заасан байдаг. Хуулийн 3.1.7-д “татварын орчин гэдэг нь хуульд заасан татварын төрөл тэдгээрийн хэмжээг тодорхойлох, ноогдуулах төлөх эрх зүйн зохицуулалтын бүрдэл" гээд маш өргөн хүрээтэй заасан. Энэ талаар нэлээдгүй судалсан. Олон улсын туршлагад аль болох тогтворжуулахгүй байх гэдэг зөвлөмж байдаг. Бид зөвхөн санхүүгийн үр ашгийн тооцоонд шууд нөлөөлдөг хувь хэмжээ, алдагдал шилжүүлэх хугацаа, элэгдлийн хугацааг тогтворжилтод ойлгоно гэж үзэж байгаа. Түүнчлэн Франц болон бусад улстай байгуулсан давхар татварын гэрээг тогтворжуулахгүй гэдэг байр сууриа хатуу илэрхийлж байгаа" гэсэн нэмэлт тайлбарыг өгсөн.

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Даваасүрэн Цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлийн 201.3 Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг "5" хувь гэснийг "9" хувь болгон  өөрчлөх зарчмын зөрүүтэй санал гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 61.5 хувь нь дэмжлээ.

Энэ талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороонд танилцуулахаар тогтов.

Хуралдааны төгсгөлд Улсын Их Хурлын 2024 оны намрын ээлжит чуулганы 11 дүгээр сард хэлэлцэх асуудлын цаглавар батлах тухай Төсвийн байнгын хорооны тогтоолын төслийг хэлэлцэв.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан асуулт асууж, санал хэлэх гишүүн байгаагүй тул Байнгын хорооны тогтоолын төслийг батлахыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 92.3  хувь нь дэмжлээ.

Тогтоолын төсөлд Байнгын хороо энэ сард Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2025 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2026-2027 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл, Монгол Улсын 2025 оны төсвийн тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2025 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2025 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2025 төсвийн тухай, Цөмийн энергийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн Татварын ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг  хэлэлцэхээр тусгасан байв