Хотын орлогч Л.Хосбаяр: 2025 онд сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмж 90 хувьд хүрнэ

Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн салбар, ногоонхөгжил болон агаар, орчны бохирдол хариуцсан орлогчЛ.Хосбаяртай ярилцлаа.  

2025 ОНД СУРГУУЛЬ, ЦЭЦЭРЛЭГИЙН ХҮРТЭЭМЖ 90 ХУВЬ РУУ ОРООД ИРНЭ. 

-Өнөөдөр манай нийслэлд тулгамдаад байгаа агаар, орчны бохирдол, түгжрэл, цаашлаад хамгийн ихяригддаг сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмж гээд бүхийл чухал асуудал таны хариуцдаг чиг үүрэгтхамрагдах юм байна. Өөрөөр хэлбэл, өнөөдрийнбайдлаар төрийн хамгийн нажидтай албын нэгийг тахашиж байна гэвэл санал нэгдэх үү? 

-Саяын дурдсан бүхэн Улаанбаатар хотын хамгийн томасуудлууд мөн. Үеийн үед шийдэгдэхгүй явж ирсэнучраас нажидтай ажил гэж харагдаж байж болох юм. Тулгамдсан бүх асуудлаа дэлгэж тавьж байгаад эхнээснь шийдээд явна. Нийгмийн салбар гэхээр эрүүл мэнд, боловсролын асуудлууд ороод ирнэ. Хүртээмжийнасуудал яалт ч үгүй хурцаар тавигдаж байгаа. Хоттөлөвлөлтийн алдаанаас болж сургууль, цэцэрлэггүй томхороолол, хотхонууд баригдчихсан. Гэр хороолол дэндүүтэлчихсэн. Тэнд мөн адил цэцэрлэг, сургуулийн хүртээмжбайхгүй. Анхнаасаа энэ бүхнийгээ зэрэг шийдээдирсэнсэн бол бид дэлхийн хэмжээний боловсрол, үндэсний боловсролын тогтолцоо гээд дараагийн шатааярьчихсан явах байсан даа гэж харамсах нь бий. Тэглээгээд яахав, тулгамдсан асуудлуудаа хамтдаа ярилцаад, шийдээд явахаас өөр замгүй. 

-Үе, үеийн дарга нар шийдээд ирсэн нь үгүй, байдалбахь хэвэндээ учраас хүмүүс өөрчлөгдөнө гэдэгтитгэл муутай болчихсон. Ер нь үнэхээр шийдлүүдэхнээсээ гарах болов уу. Хугацаа нарийн хэлж чадахуу? 

- Х.Нямбаатар дарга боловсролын салбарынхүртээмжийн асуудлыг 2025 он гэхэд эцэслэе гэсэн.Засгийн газраас 20 минутын хот санаачилгыг гаргаж, мөрийн хөтөлбөртөө орууллаа. Энэ бол төрийн болоодөөрт хэрэгтэй үйлчилгээндээ хүрэхийн тулд 20 минуталхаад хүрэх тухай ярьж байгаа шүү дээ. 

Эрүүл мэндийн салбар бидний хувьд мөн чухал. Ганцэмнэлгийн байгууллагын асуудал биш. Цаана ньнийгмийн эрүүл мэндийн асуудал байна. Иргэн өөрөөэрүүл байхын тухай юу бодож, яаж хичээх вэ. Манайхандандаа өвдсөний дараа гал унтраадаг хүмүүс. Харинөвдөхөөсөө өмнө урьдчилан сэргийлэхийн тулд юу хийхталаар хаа хаанаа бодох хэрэгтэй байна. 

-Цэцэрлэгийн асуудал саяхныг болтол толгойн өвчинбайсан. Хонон өнжин дугаарлаж бүртгүүлдэг, азынсугалаанд найддаг гээд. Сүүлийн үед хүмүүс ихөөрчлөгдсөн гэх болсон. Цэцэрлэгийн хүртээмжийнасуудал дээр цаашид хэрхэн сайжруулах вэ? 

-Өнөөдрийн байдлаар боловсролын салбарт 168 цэцэрлэг, сургуулийн бүтээн байгуулалтын ажил хийгдэжбайна. Энэ 168 төсөл арга хэмжээ бүрэн хэрэгжээддуусах хугацаа бол 2026-2027 он. Мэдээж, нэмжбаригдаж тэлж байгаа гэр хороололд цэцэрлэг нэмжбарих асуудал гарна. Гэхдээ аль болох нийслэлийнтөсөв дээр боломжоор нь төсөв мөнгийг хангалттайтавьж өгөөд 2025 онд төлөвлөснөө дуусгачихвалхүртээмжийн асуудал 85-90 хувь руу ороод ирнэ. Ингэснээр нэг багшид ногдох хүүхдийн тоо стандарт руубас дөхөөд ирнэ гэсэн үг.   

-29 дүгээр дунд сургуульд анх удаа бүрэн хэмжээнийзасвар хийж байгаа талаар сонссон юм байна. Бастаныг энэ үйл ажиллагаанд ихээхэн анхаарч байгаагэж дуулсан?

-2017 оны өвөл байх, хуулийн мэргэжлээр суралцажбайхдаа хичээлийнхээ даалгаврын хүрээнд хүний эрхийнасуудлыг судалж анх 29 дүгээр дунд сургуульдээр очсон. Цонх нь хуучнаараа, дулаан алдалт ихтэй учраасхүүхдүүд хичээлдээ гадуур хувцастайгаа сууж байсан. Тэндээс гарахдаа бид яагаад нийгмийн цөөнх байгаахүмүүстээ хүрч ажиллаж чадахгүй байна вэ гэсэнэмзэглэл төрсөн. Сая долоон жилийн дараа дахиночиход байдал яг л хэвээрээ байсан нь харамсалтай. Харин одоо 60 жилийн өмнө баригдсан энэ сургуульд анхудаа бүрэн хэмжээний засвар хийж байна. Энэ хичээлийн жилээс хүүхдүүд маань тэс өөр орчиндсуралцах болно оо. Сургуулийн дотуур байрыг ч нийслэлийн хөрөнгөөр бүрэн шийдэж байгаа. Хөдөө ороннутгаас ирж суралцах шаардлагатай хүүхдүүдэд дотуурбайрны асуудал хэцүү байдаг байсан бол өөрчлөгдөнө. Тэдэнд маань тохирсон дэд бүтэц, амьдрах орчин тэдэндхэрэгтэй байдаг. Үнэндээ их зүйл хүсдэггүй юм шүү дээ.    

ХАНДЛАГАА ӨӨРЧИЛЖ, ХАМТДАА ТҮГЖРЭЛИЙГ ДАВЪЯ 

-Түгжрэл. Бид өдрийн өчнөөн цагаа зам дээрөнгөрүүлсэн хэвээр л байна. Үүн дээр шийдэл юубайх бол? 

-Бас л нөгөө хүртээмжийн асуудал яригдана.Хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд массаар тээвэрлэдэгтээврийн хэрэгслийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Үүний тулдхийгдэж байгаа нэг төсөл бол метро. Ер нь нийтийнтээврийн хүртээмжийг олон төрөлт хэлбэр рүүшилжүүлэх бодлогыг хотын дарга барьж байгаа. Метроны төслөө 2029 он гэхэд дуусгаж, бүрэнашиглалтад оруулна. Өнөөдөр Улаанбаатар хотодбүртгэлтэй 1,7 сая, дамжин өнгөрч байгаатайгаа нийлээд2 сая гаруй иргэнтэй хот болчихоод байна. Дээрээс ньманай хотын хувьд өвөлдөө хүйтэн, зундаа халууналхаад явах нөхцөл боломж хэцүү газар. Нийтийнтээврийн хүртээмжийг автобусаар тооцоход 1300-1500 автобус хэрэгтэй. Одоогийн байдлаар 1100 автобустээвэрт явж байгаа. 

-Төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжээд дуустал бид замдээрээ түгжирсээр байх уу. Ямар шийдэл бидэндбайна вэ. Угаасаа алга урвуулахын төдийдзасагдахгүйг мэдэж байгаа, иргэдийн зүгээс яажхамтрах боломжтой вэ?

-Өнөөдрийн бодит байдал дээр ямар шийдэл байжболохыг талууд хүлээн зөвшөөрч, хандлагаа өөрчлөххэрэгцээ байна. Нийслэлээс саяхан уриалга гаргасан, хүүхдүүдээ сургуульдаа хүргэхээр олон машин зэрэггарах биш, хотхоныхоо групп дээр мэдээллээхуваалцаад ээлжлэн машинаа гаргаж, хүүхдүүдээхүргэцгээе гэж. Цаашлаад сургуулийн автобус хэрэглэх, хамран сурах тойргийнхоо сургуульд суралцдаг болохгээд шийдэх асуудлууд байна. Төрийн байгууллагыналба хаагчид сар бүр автобусны мөнгө гэж авдаг. Энэ ньаль болох нийтийн тээвэр ашиглах дадал суулгахзорилготой. Ер нь өнөөдөр дэлхийд ганц Улаанбаатархотод түгжрээд байгаа биш, бусад хотод ч ийм асуудалбайсаар байна . Бас л даван туулж ирсэн байгаа. Сайнтуршлагыг авч хэрэгжүүлье. Тухайлбал хаягжилт дээр ч шийдэх асуудлууд байдаг. Хүүхдээ нэгдүгээр сургуульдсургах гээд хаягаа тухайн харьяаны хороонд шилжүүлэгхийлгэсэн ч үнэн хэрэгтээ Яармагт амьдарч, хүүхдээзөөдөг хүмүүс байдаг. Тэгэхээр энэ жилээс сургуулиудыгтөрөлжсөн хэлбэрээр хөгжүүлэх бодлогыг Боловсролыняам барьж ажиллаж байна. Нөгөө талаас 1 эсвэл 11 дүгээр сургуулийн хөтөлбөрөөр тухайн тойрогт нь салбарсургуулиуд байгуулах, өөрөөр хэлбэл сайн сургуулиудынсалбар сургууль болгож, менежментийг нь оруулснаартухайн сургуулийн хөтөлбөрийг гэрийнхээ дэргэдээсавдаг болох саналыг Х.Нямбаатар дарга гаргаад явжбайгаа.   

-Нийтийн тээвэр гэхээр хотын дарга, хотынудирдлагууд л мэдэх ёстой гэж олон нийт боддог...

-Үнэндээ нийтийн тээврийн компаниуд иргэдэд үйлчилгээүзүүлж, төлбөрөө нийслэлээс авдаг. Мэдээж бодлогыг ньнийслэл гаргаад явдаг. Өмнө нь хэрэгжилт дээрээалдаад байсан нь харагддаг. Одоо бид бодлогоо зөвгаргаж, гүйцэтгэлээ маш сайн хянаж ажиллах зарчимбариад явж байна. 2009 онд 400 гаруй автобус оруулжирээд хувийн аж ахуйн нэгжүүдэд шилжүүлсэн. Ямар ч эргэн төлөлт, хяналт байхгүй. Ер нь төрийн хөрөнгөөр ажахуйн нэгжүүд орлого олсон бол татвар төлөгчдийнмөнгийг буцаан тушаах нь зайлшгүй. 2024 оны нэгдүгээрсарын 1-нээс бид нийтийн тээврийн сантай болсон. Нөгөө 600 саарал автобусны худалдан авалт хийснийголон нийт мэдэж байгаа. Тэгээд бид өмнө нь татвартөлөгчдийн мөнгөөр автобустай болчихоод ямар нэгэнмөнгө буцааж өгөөгүй байгууллагуудтай хэлэлцээр хийжэхэлсэн. Одоо төр өгөөд байна гэж байхгүй, бизнесийнзарчмаараа явъя гэдэг саналыг тавиад, нарийвчилсанзаалт бүхий 10 жилийн гэрээ хийсэн. Мөн 2009 онд авчбайсан автобусныхаа мөнгийг хуваарийн дагуу эргүүлэнтөлөх гэрээг ч хийсэн.   

Мөн шамшигдад байгаа орлогын тал дээр төлбөрийнсистем, хөрөнгө оруулалтын зохицуулалтаар шийдсэн. Мөн эргээд сангаас нийтийн тээвэрт явах, паркшинэчлэх, дараагийн худалдан авалтаа хийхээртөлөвлөөд ажиллаж байна. Төрөөс хамааралгүйгээражил хийж, ажлын байр бий болгож байгаа газруудыгбодлогоор дэмжиж, тохирсон хөлсийг өгч төр-хувийнхэвшлийн үр дүнтэй түншлэлийг хийж чадвал иргэдэдүзүүлж буй үйлчилгээ чанаржиж, татвар төлөгчкомпаниуд маань ч бэхжинэ. Одоо ачаалал даадаг, ажлаа сайн хийдэг жолооч нар илүү цагийн мөнгө сэлтээбодуулаад 6-7 сая төгрөгийн цалин авч байгаа тохиолдолбайгаа. Хот тохижилт дээр ч бид ялгаагүй энэ аргыгхэрэглэсэн.   

ХҮНД ЭЭЛТЭЙ ОРЧИН БҮТЭЭМЭЭР БАЙНА   

-ТҮК-ийн ажилтнуудын цалин боломжийн нэмэгдлээгэсэн эерэг мэдээллүүд их хөвөрсөн дөө? 

-Одоогийн компаниуд 2006 оны хот тохижилтын тарифындагуу ажиллаж байсан. Тухайн тарифаар цалин авнагэхээр хангалтгүй байх нь ойлгомжтой шүү дээ. Хуваарьтгазраа долоо хоногт хоёр удаа очиж цэвэрлэдэг байсандавтамжийг нь нэмээд мөн тарифыг нь өсгөхөөр тэрхүмүүсийн цалин ч нэмэгдээд 3,5 сая төгрөгт хүрч байгааюм. Давтамж цөөн байснаас цэвэрлээгүй байгаа мэтбайдаг байсан асуудал алга болж байгаа юм. Бас цөөхөнч гэсэн байгаа тоног төхөөрөмжөө ашиглаад хотын заримхэсэгт заавал ТҮК-ийн ажилтнуудыг шүүр бариулаадзогсоохгүйгээр шийдэж  эхэлсэн. Цэвэрлэгээний мөнгө, цалин хөлс нэмэгдсэн юм чинь компаниуд ТҮК-ийнажилтнуудын цэвэрлэгээний багаж төхөөрөмжийг орчинүеийн болгож шинэчлэнэ гэдэгт найдаж байна.   

-Рио Тинто компанийн байгуулсан цэцэрлэгтхүрээлэн нийслэлийнхний очих дуртай газрын нэгболсон байна. Зарим дүүрэгт энэ жишгээр цэцэрлэгтхүрээлэн байгуулна гэж дуулдсан, үнэн болов уу?

-Тухайн үед нийслэлийн газар дээр цэцэрлэгт хүрээлэнбарьж өгөх саналыг Рио Тинто группийнхэн маш сайханхүлээж авснаар ийм цэцэрлэгт хүрээлэнтэй боллоо. СХД, БЗД-ээс газар гаргаад өгчихсөн дараагийн цэцэрлэгтхүрээлэнгийн төлөвлөлт хийгдээд явж байна. Ер нь СХД-ээс хүүхдээ салхилуулахаар Үндэсний цэцэрлэгтхүрээлэн, Улаанбаатар хүрээлэн рүү ирэх шаардлагагүй, гэрийнхээ ойролцоо тав тухтай газарт салхилахболомжийг л бий болгох явдал юм. Миний ажлын чигүүрэгтэй холбогдохгүй ч Улаанбаатар хотод тулгамдсанасуудлууд цөөнгүй байна. 

Би дөрвөн хүүхэдтэй ээж. Бага хүүхдээ арван жилийнөмнө төрүүлж байж. Тэр үед хүүхдээ салхилуулахгазаргүй цэцэрлэгийн хашаанд л суудаг байсан. Одоо ч тэр нөхцөл байдал хэвээрээ. Үүнийг өөрчлөх хэрэгтэй. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард батлагдсан хуулиаророн сууцны хорооллын 40 хувьд нь ногоон байгууламж, хүүхдийн тоглоомын талбай байх ёстой. Тэгэхээр одоошинээр баригдах хорооллуудаас энэ стандартыг нэхэжажиллана л гэсэн үг. 

-Өсвөр насны хүүхдүүд суррон унаж, эрүүл мэнд, амь насаараа хохирч байгаа асуудлыг та нэлээд чандавч үзэж байгаа харагдаж байна. Энэ үнэхээрсүүлийн үед санаа зовоосон асуудал боллоо? 

-Нийслэлийн зүгээс насанд хүрээгүй хүн цахилгаан дугуйунасан бол замын хөдөлгөөнд оруулахгүй болгох талаархүсэлт оруулсан, Засгийн газраас яаралтай шийдэх байхгэж харж байна. Зөвхөн хуульд өөрчлөлт оруулах замаарбиш, өөрөөр шийдэх хуулийн зохицуулалт ч бий. Гэхдээзөвхөн хориглоод асуудлыг шийдэх нь гарц биш. Залуучуудад, өсвөр насныханд очих, чөлөөт цагааөнгөрүүлэх газар алга байна. Шууд хориглох гэхээсээ тэдзамын хөдөлгөөнд оролцохгүйгээр хаана цахилгаандугуй унах боломж байна тэр орчныг бий болгож өгөх, зөв хэрэглээ дадалд сургах ажлаа давхар хийгээд явахнь зөв. Бүхий л талуудаа харсан, хүндээ ээлтэй нийгэм, орчныг хамтдаа бүтээмээр байна. 

МУУ НЭР ЗҮҮЖ, ОНОО АЛДАХ ВИЙ ГЭСЭН БОДОЛ  ОГТ БАЙДАГГҮЙ   

-Ингэхэд та яг ямар мэргэжлийн, ямар алба хашижирсэн талаараа мэдээлэл өгөхгүй юу? 

-Би өмнөх ажилдаа төвлөрөөд ард нь гардаг хүн учраасзаримдаа хийхээсээ өмнө ярих, тайлагнах тал дээрээжаахан тааруу. Төрийн албаар хүмүүжээд, меритзарчмаар шат дамжлагаар нь явсаар өнөөдрийг хүрсэн л дээ. Тийм болоод ч тэр үү, улстөрчид шиг олондтаалагдах, алдаа гаргахаас айж эмээж байгаа юм алга. Хийх ёстой ажлаа хийгээд л явна гэсэн зарчимтай. Нийслэлийг удирдаж байгаа хүмүүс унаган хотын хүмүүсбайх ёстой гэсэн яриа сонстдог. Миний хувьд энэ хотдооамьдарч байгаа хүн бүр сэтгэл зүрхээ гарган, хотынхоохөгжлийн төлөө ажиллах ёстой гэж санадаг. 

Би Сэлэнгэ аймгийн Баянгол суманд төрж өссөн. 1997 онд ХААИС-ийн оюутан болж ирж байлаа. ХААИС-ийгинженер, технологич мэргэжлээр төгсөөд ХААЯ-нд  ажилорох хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж өргөдөл бичээдД.Тэрбишдагва сайдад хаяглаад өгч байлаа. Тэгэхэдтөрийн захиргаа, хэрэг эрхлэх газрын даргаар ажиллажбайсан Жанцанхорлоо гуай намайг дуудаж уулзаад“Яаманд шууд өргөдөл өгснөөр хүнийг ажилдавчихдаггүй. Чи үнэхээр энд ажиллах хүсэлтэй байгаабол Хоршоологчдын холбоонд эхлээд ажиллаад үз” гээдажилласан. Улмаар УИХ-ын Тамгын газарт анх төрийналбанд ажилд орж байлаа. Тэнд нягтлангаар ажиллажэхэлж, ахлах нягтлан, дотоод аудитор, Захиргаа санхүүүйлчилгээний хэлтсийн дарга хүртлээ ажилласан. Дөрвөн их хурлын даргын хугацаанд ажилласан гэхээрнэг газраа чамгүй удаан ажиллажээ. 2020 оныпарламентын сонгуулийн дараа Хууль зүй, дотоодхэргийн яаманд санхүү, хөрөнгө оруулалт эрхэлсэнгазрын даргаар ажиллаж байгаад өнгөрсөнарваннэгдүгээр сараас Нийслэлийн тамгын газрын дарга, тэгээд одоо Нийслэлийн орлогч даргаар томилогдонажиллаж байна. 

-Ер нь инженер, санхүүч, хуульч гээд олонмэргэжилтэй юм байна. Хариуцлагатай алба хашихадэнэ мэргэжлүүдийн хэрэг гарна биз?

-Анх хуулийн салбарт ажиллахаар ирэхдээ эмээж лбайлаа. Хуулийн том салбарын санхүү, хөрөнгөоруулалтын ажлыг хариуцахдаа хүмүүсийн хүлээлтэдяаж хүрч ажиллана даа гэсэн бодол байсан. Эхний хоёрсар бүх хууль зүйн салбарын эрх зүйн баримт бичигтэйтанилцсан. Хууль зүй дотоод хэргийн салбарын харьяа23 агентлаг, байгууллага 30-аад мянган алба хаагчийннийгмийн асуудал, ажиллах орчин нөхцөлийг яаж жигдхангах талаар бодлогоо боловсруулсан даа. 

Төрийн тусгай чиг үүргийг хэрэгжүүлж байгаа албахаагчдын чиглэл бүрээрээ ялгаатай цалинг нарийнтооцоолж, цалингийн зөрүүг гаргана гэдэг амаргүйбайсан ч бид чадсан. Мэдээж, ажлын ачаалалмэргэжлийн онцлогийг харахгүй цалинг ижил түвшиндаваачна гэж туйлширч болохгүй. Харин салбарынхааонцлогийг тайлбарлаж, Сангийн яаманд ойлгуулах ньамаргүй ажил байсан. Гэхдээ ахлагч бүрэлдэхүүн заримнь 700 мянга, зарим нь 900 мянган төгрөгийн цалинавдаг байсныг өөрчилж, биднийг яамнаас явах үед ТТ-ийн 10 гэдэг ангилал дээр 700 мянган төгрөгийн цалинавдаг байсан алба хаагч 1,8 сая төгрөгийн цалин авдагболсон. 

-Төрийн ажлыг хийгээд ирэхээр бодлогын алдаанаасшалтгаалж ажил явахгүй эсвэл өөрчлөх хэрэгцээтэйзүйл харагддаг даа. Тийм зүйл танд ажиглагдажбайна уу? 

-Нийслэлийн эрүүл мэндийн газар, Нийслэлийнболовсролын газар зэрэг босоо  тогтолцоотой газруудбий. Эрүүл мэндийн яамны сайдын эрхлэх ажлынхүрээний асуудалд эрүүл мэндийн салбарын асуудалорох хэдий ч 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс төрөхэмнэлгүүд Нийслэлийн засаг даргын хариуцах ажлынхүрээнд ирсэн. Эрүүл мэндийн салбарыг яамд ньбодлогоороо бариад харин хэрэгжилт дээр нь орон нутагяаж оролцох юм гэдгийг тодорхой болгоод явбал илүүуялдаатай юм уу даа гэж хардаг. 

Энэ нь боловсролын салбар дээр мөн адил. Боловсролын багц хуулийн өөрчлөлтөд сайн, зөвзохицуулалтууд зөндөө. Гэхдээ хүнийг нь сайд томилдог, хөрөнгө оруулалтыг нь нийслэл шийдэх болдог. Жишээлбэл, цэцэрлэг сургуулийн бүх урсгал зардлынасуудлыг тэндээс шийддэг мөртлөө ашиглалтын зардлыгорон нутаг хариуцаарай гэдэг. Тэгэхээр хэрэглээгээгамнахаас эхлээд асуудлууд гарч ирнэ. Хэрэглэж буй хүннь өөрөө мөнгөө төлж, өөрөө засвараа хийдэг байжсэтгэл, хандлага давхцаж зөв болох байх. Түүнээстомилгоо нь өөр газраас, шийдвэр нь бас тэндээс тэгснээашиглалтын зардлыг төлдөг байгууллага нь өөр байхаарнэг талдаа авцалдаа уялдаа муу болчихож байгаа юм. 

Энэ мэт шийдэх асуудлууд их байна. Хөрсний бохирдол, орчны бохирдол, хогны асуудал гээд миний хариуцажбайгаа чиг үүрэгт шийдлээ хайсан олон асуудал байна. Бидний зарчим бол нэг нэгэнд найдаж орхих биш, ханцуйшамлаад асуудлынхаа ард нь гардаг баг байхыг зорьжбайна.