МЗЭ-ийн болон Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт, “Алтан-Өд”-ийн эзэн зохиолч, яруу найрагч Ц.Буянзаяагийн “Хар үхэр, алаг сүүдэр” роман уншигчдын алган дээр очоод удаагүй байна. Энэ номын нэрийг зэрвэсхэн харахад нэг л ойлгомжгүй. Хөдөөгийн нэг “үхэрчин хүү Цэрэндорж”-ийн тухай л ном юм байх гэж ойлгогдохоор. Роман үндсэндээ гурван гол баатрын шугамаар үргэлжилсээр, төгсгөлдөө нэг зангилагдаж өндөрлөнө. Энэ роман өнөө үеийн хүмүүсийн амьд бус харьцаа, хэт ахуйжсан сэтгэлгээг нээн өгүүлж, хүмүүсийн сэтгэл зүй, зовлон-жаргалыг дүрслэн үзүүлжээ. Зураач Чой бол урлагийн мөнхийн увдист шүтсэн бүтээгч дүр юм. Тэр эхнэр хүүхдээ тэжээх гэсэн эгэл хүслээс гадна өнгө мөнгөний хорвоод өөрийгөө алдчихгүй, урлагаас урвахгүйн тулд хүн чанараа эрдэнэ мэт дээдэлж, захиалгаар зураг зурахаас аль болох татгалзахыг хүсдэг нэгэн. Харамсалтай нь аргагүйн эрхэнд мөнгөтэй хүмүүсийн захиалгыг гүйцэлдүүлж, заримдаа бүсгүйчүүдийн натур ч зурна. Эхнэр нь “Янхан хүүхний дүр цоохорлосон чамайг ямар уран бүтээлч гэдэг юм” гэж сэтгэл рүү нь ус цацахад тэрээр урлаг гээч хоосон юм гэх гутралд орж, амьдрал нь утгагүй мэт санагдана. Тэр нэг л гайхамшигтай бүтээл туурвихсан гэж дотуураа шаналавч юу зурахаа ч ойлгож эс чадна. Зүүдэнд нь ямар нэгэн гайхамшигт санаа төрсөн боловч тэр буулгаж үл чадна. Харин захиалгаар зурсан бүсгүйнхээ хуучны эдийг зурахдаа байгаагаас нь ч “амьд” буулгана.
Цагдаагийн тусгай ажилтан Тогтуун бол нэр шигээ тогтуун амьдралтай аналитик, дүн шинжилгээний ажилтан. Амьдралыг тэр ажил үүргээ нэг л жигдээр гүйцэтгэж, ар гэрийнхнийхээ ч аз жаргалаас хумсалчихгүйг хичээдэг төрийн албан хаагч. Тэр нэг л цагт үдийн цайндаа орж хүнээс илүү ч биш, дутуу ч биш байхыг дадлаа болгосон хүн. Оюун ухаанаараа аливаад олон талаас ханддаг зан нь мэргэжилд нь тусаа өгнө. Харин аялал жуулчлалын компанийн захирал Гүндээ бол манай үеийн буруу гараар баяжсан мөнгөтнүүдийн нийтлэг төлөөлөл дөө. Хэдийгээр тэр эцэг эхээ алив зүйлээр дутаадаггүй ч энэ хорвоод хэнтэй ч үнэн сэтгэлээсээ харьцдаггүй, зөвхөн мөнгөөр л амь-хүчийг олсон өчүүхэн амьтан. Тиймдээ ч тэрээр гэргий авч гэрлэсэнгүй, хаймран хүүхнийг л амьдчилан, аминчхан амьдралаа үргэлжлүүлнэ. Тэр багаасаа доромжлогдон өссөн гунигт тавилангаасаа өшөө авах хэрэгсэл нь мөнгө гэдэгт итгэж оройн дээд шүтээнээ болгожээ. Татвараа үг дуугүй төлчихнө. Хууль журмын дагуу үйл ажиллагаа явуулахыг хичээнэ. Гэвч, эр нэг эндэж, эрэг нэг нурдаг ёсоор эцэст нь бүдрэх болно. Бүдрэх асуудал нь чухам юу байх нь уншигчдад сонин.
Романы үйл явдал нь гуч гаруй насны гурван бүсгүй ойр дотныхондоо ч мэдэгдэлгүй ор сураггүй алга болсон нь нийгэмд далдхан түгшүүр төрүүлнэ. Нөхөр хүүхэдгүй, боломжийн ажил амьдралтай гуч гаруй насны бүсгүйчүүл алга болоход яг үнэндээ хэн ч тэгтлээ үгүйлэгдээд байдаггүй аж. Энэ ч өнөөгийн нийгэмд тохиолдоод байгаа үзэгдэл. Эргэн тойрныхоо энэ насны хүүхнүүдийг анзаарч байхад бүгд л гадаадын аль нэгэн улс орон руу цагаачлаад явчихдаг. Тэднийг ямархан хувь заяа тосохыг хэн ч таашгүй. “Би энэ цаг үеийнхээ дууч, тэрнээс арван гуравдугаар зууны дууч биш” гэж тунхагласан эрхэм туурвилч маань нийгмийн эмзэг эл сэдвийг оюун билгийн мэлмийнхээ хажуугаар өнгөрөөгөөгүй ажээ. Цагдаагийн албаныхан, Тогтуун нар оньсого мэт эл хэрэг дээр нэлээд удаан ажиллана. Ямар ч сэжүүргүй эл хэргийн үзүүр гогцоог олохын тулд чухам ямархан оньсогын тайллыг уншигчдад бэлэглэх нь сонин биш гэж үү. “Хар үхэр, алаг сүүдэр” роман хоёр хэсэгтэй. Эхний хэсгийн өмнө “Төсөөлж байна гэдэг зурж байна гэсэн үг”, удаах хэсэгт “Зурж байна гэдэг арилгаж байна гэсэн үг” гэж бичсэн нь ч учиртай. Романыг уншиж дуусахад зураач Чойн ямар ч хэрэггүй мэт санагдаж байсан гэгээн авьяас билэг хэн нэгэнд ямархан аз жаргал хайрлаж, харин юм бүхнийг зоосны нүхээр хардаг болсон эд шүтэгч Гүндээгийн амьдрал ямархан гунигтай нуран унаж буйг харах болно. Зохиогч романаа яагаад учир битүүлэг нэрлэсэн нь ч тодорхой болох ажгуу. Тийм ээ, хар үхэр бол эмх замбараагүй энэ нийгэм, харин алаг сүүдэр нь философи утгаараа жаргал, зовлонт амьдралын тусгал биш гэж үү.
Л.Батцэнгэл
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна