150 тэрбумын үнэтэй 4300 үхэл

Монгол улсад янжуур тамхинаас болж жил бүр 4300 хүн нас бардаг гэсэн Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллагын судалгаа бий. Мөн жил бүр 20,000 гаруй хүн янжуур тамхинаас үүдэлтэй өвчлөлд өртөж байна гэжээ.

Чингэлтэй болон Хан-Уул дүүрэгт байршилтай Ерөнхий Боловсролын сургуулиас 500 метр доторх, тамхины зөвшөөрөлгүй хэдэн зуун дэлгүүрүүдэд Esse, Raison, Caster, Mevius гэх мэт ДӨРВӨН төрлийн тамхийг лангуун доороосоо НУУЦААР худалдаалж буй хэвээр байна. Тамхи нууж зардаг дэлгүүрүүд хүүхэд залуучуудад хууль бус худалдааг хийсээр байгаа юм. Сүүлийн долоон жилийн турш энэ хуулийн заалт хэрэгжиж байгаа боловч ямар ч үр дүнгүй байна. Мэргэжлийн байгууллагын шалгалт жилд хоёрхон долоо хоног үргэлжилдэг. Зөвхөн энэ үеэр л янжуур тамхийг нууцаар борлуулах үйл ажиллагаагаа нуух үүднээс зогсоодог. Үлдсэн 50 долоо хоногт нь янжуур тамхины далд наймаа хяналтгүйгээр үргэлжилдэг нь нууц биш болжээ. Энэхүү далд худалдааны улмаас татварт бүртгэлгүй 150 гаруй тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийгддэг гэсэн тооцоо бий. Мөн нийслэлийн тамхинаас авах 2%-ийн татвар бүртгэлгүй явсан хэвээр байна. Энэ нь 7-8 тэрбум төгрөгийн татварыг дутуу авч байгаа хэрэг юм.

Тамхины нууц борлуулалт түүнийг дагасан татварын асуудлыг шийдэх боломж бий.

Тухайлбал, хязгаарлалтын бүсийг ЕБС-ийн бүсээс 100-150 метрийн зайд тавих, ингэснээр тамхийг далд хэлбэрээр зарж байгаа дэлгүүрүүдийн тоо 50-60% буурах боломжтой. Энэ хэрээр хүүхдүүдэд янжуур тамхи нууцаар худалдаалж буй асуудал багасгах юм. Олон улсын туршлагаар иргэний үнэмлэх шалгаж, насанд хүрээгүй иргэдэд хуулиар нас хязгаарласан бүтээгдэхүүн зарахгүй байх зохицуулалт бий. Насанд хүрээгүй иргэнд худалдаалсан тохиолдолд оногдох торгуулийг өндөр тавьснаар

• Нэгдүгээрт, хүүхэд залуучуудаа тамхидалтаас аварч,
• Хоёрдугаар, оногдох татвар бодит болж,
• Гуравдугаарт, янжуур тамхины өртөг үнэ өсөх боломжтой юм.

Тамхины өртөг үнийг өндөр байлгаж, татваруудыг гүйцэд хуулийн дагуу ногдуулснаар тамхины маркетинг зардал бага байх боломжтой. Өнөөдрийн байдлаар цахилгаан тамхины дундаж үнэ өндөр (13,000₮) байгаа хэдий ч янжуур тамхины дундаж үнэ хэт доогуур (3,000₮) байна. Иймд янжуур тамхинд ногдох онцгой албан татвар болон өртөг үнийг яаралтай шат дараалалтайгаар нэмэх шаардлагатай болжээ. Нийгэмд янжуур тамхины хор хөнөөлийн талаар мэдлэг маш дутуу дулимаг хэвээр. Сэдэв бүрд дарагдан алга болсоор байна.

2021 оны байдлаар НЭМҮТ-ийн ажилтан н.Майцэцэг цахилгаан тамхины хор хөнөөлийн талаар 5-6 удаа ярилцлага өгсөн хэдий ч, янжуур тамхины хор хөнөөлийн талаар нэг ч удаа ярилцлага өгөөгүй байгаа юм. Хэт нэг талыг барьж, дутуу дулимаг мэдээлэл цацсантай холбоотойгоор янжуур тамхины борлуулалт сүүлийн үед эрс нэмэгдэж байна. Тамхичин хүмүүсээс авсан судалгаагаар “байгалийн өвс шатааж татаж байгаа тул эрүүл мэндэд хоргүй” гэж боддог гэх өрөөсгөл ойлголтууд ихэсжээ.

Тамхины хор хөнөөлийн талаар үнэн зөв мэдээлэл өгч, бодит арга хэмжээг авснаар нийгэм, залуу үеийнхнийг тамхинд донтохоос сэргийлэх, тамхи хэрэглэгчдийн тоог эрс бууруулах боломжтой билээ.

У.УЯН