"Рио Тинто", "Гленкор" нэгдэх үйл явц Монголын Засгийн газрын үүсгэсэн шүүхийн маргаанаас болж саатжээ

-"Рио Тинто"-д Оюутолгойтой холбоотой татварын маргаанаа шийдэх, Монголын Засгийн газраар шүүхийн гомдлыг нь татуулах шаардлага тулгарчээ-

"Рио Тинто" болон "Гленкор" хоёрын хооронд яригдаж байсан 260 тэрбум ам.долларын үнэлгээ бүхий уул уурхайн аварга нэгдэл үүсгэх хэлэлцээр хэд, хэдэн эрсдэлт хүчин зүйлсээс шалтгаалан саатжээ. Эдгээр хүчин зүйлсийн хамгийн ноцтой хоёр асуудал нь "Рио Тинто"-гийн Монгол Улстай холбоотой татварын маргаан болон Их Британийн шүүхэд хянан хэлэлцэгдэж буй авлигын шинжтэй далд нэхэмжлэл байсан аж.

Нэгдүгээрт, "Рио Тинто" компани 2013–2020 оны хооронд Оюу Толгой төсөлтэй холбоотойгоор Монголын татварын албанаас гаргасан 814 тэрбум төгрөгийн татварын нэхэмжлэлд 295 сая ам.долларын нөхөн төлбөр санал болгож, асуудлыг “гэм буруугүй” нөхцөлөөр зохицуулахыг хичээж байсан. Хоёрдугаарт, Монгол Улсын Засгийн газар 2025 оны эхээр Их Британийн Дээд шүүхэд хаалттай хуралдаанаар "Рио Тинто"-г улс төрийн авлигын схемд оролцсон гэх үндэслэлээр эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн. Эдгээр асуудал нь "Рио Тинто" компанийн хувьд компанийн засаглал, ил тод байдал, хууль эрх зүйн эрсдлүүдийг хүндрүүлсэн, хөрөнгө оруулагчдын итгэлд сөргөөр нөлөөлсөн. 

Ийм нөхцөлд "Гленкор" компанийн хөрөнгө оруулагчид "Рио Тинто"-гийн дотоод эрсдэлүүд, түүний дотор Монголын Засгийн газрын зүгээс шүүхийн шийдвэр гарсан тохиолдолд гэрээг хүчингүйд тооцох, нөхцөл өөрчлөх магадлал зэргээс болгоомжилсон. Ийнхүү хоёр компанийн стратегийн зөрүү, олон улсын шүүхийн маргааны эрсдэл, хөрөнгө оруулагчдын болгоомжлол зэрэг олон хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр энэхүү түүхэн нэгдлийн хэлэлцээ тодорхойгүй хугацаагаар зогсонги байдалд орсон. Нэмж хэлэхэд, Рио Тинтогийн Монгол дахь үйл ажиллагаа нь тус компанийн зэсийн салбарын стратегийн төв болсон бөгөөд 2030 он гэхэд зэсийн олборлолтоо 1 сая тонн хүргэх зорилтын гол түлхүүр нь Оюу Толгой төслөөс хамаарч байна. Энэ төсөл 2030 он гэхэд 500,000 тонн зэс үйлдвэрлэхээр төлөвлөгдсөн нь компанийн нийт олборлолтыг хоёр дахин нэмэгдүүлэх хөшүүрэг гэж үздэг. Гэвч Монгол Улсын Засгийн газартай үүссэн дээрх шүүх маргаанууд нь Рио Тинтогийн бизнесийн орчны тогтвортой байдалд эргэлзээ төрүүлж, урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын эрсдэлийг нэмэгдүүлж байгаа юм. 

Гленкоре компанийн хувьд, Рио Тинтотой нэгдэх замаар дэлхийн нийт зэсийн 7 хувийг хянах стратегийн давуу тал олж авах боломж байв. Гэвч тус компанийн хөрөнгө оруулагчид нь Рио Тинтогийн Монгол Улстай холбоотой татварын болон авлигын асуудлууд нь ирээдүйд олон улсын арбитрын маргаан болон хөрөнгийн үнэлгээнд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй хэмээн үзсэн. Түүнчлэн Гленкоре нь нүүрсний салбарт идэвхтэй оролцдог бол Рио Тинто 2018 онд нүүрсний үйл ажиллагаагаа бүрэн зогсоосон нь хоёр компанийн стратегийн чиг хандлагын ялгааг илтгэж, нэгдэх хэлэлцээний уялдаа холбоог сулруулсан. Мөн Рио Тинтогийн эсрэг АНУ болон Канадын хөрөнгө оруулагчдын гаргасан хамтарсан нэхэмжлэл, Нью-Йорк хотод 2025 оны 2-р сард товлогдсон шүүхийн зуучлал зэрэг нь компанийн менежментийн түвшинд үүссэн олон улсын дарамтыг улам нэмэгдүүлж, Гленкоре-ийн зүгээс хэлэлцээний эрсдэлийг илүү өндөр үнэлэхэд хүргэсэн. Ийнхүү хууль эрх зүйн, засаглалын, стратегийн болон хөрөнгө оруулагчдын итгэлийн олон талт эрсдэл нэг дор төвлөрсөн нь дэлхийн уул уурхайн салбарт түүхэн нэгдэл болох байсан хэлэлцээг зогсоох үндсэн шалтгаануудын нэг болжээ.

Рио Тинто болон Гленкоре компанийн 260 тэрбум ам.долларын үнэлгээ бүхий нэгдлийн хэлэлцээнд нөлөөлсөн гол хүчин зүйлүүдийн дотор Рио Тинто компанийн Монгол Улстай холбоотой татварын болон авлигын маргаанууд чухал байр суурь эзэлж байгаа гэдгийг баталж байгаа бас нэг асуудал нь Рио Тинто Гүйцэтгэх захирал ажлаа өгөх тухай мэдэгдэл юм.  Монгол Улсын Засгийн газар Их Британийн Дээд шүүхэд гаргасан хаалттай нэхэмжлэл нь Рио Тинтогийн эсрэг эрүүгийн шинжтэй улс төрийн авлигын схемд холбогдсон гэх хэрэг бөгөөд тус хэрэгт Оюу Толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ, тэр дундаа 2015 оны “Дубайн гэрээ” багтсан байх магадлалтай гэж эх сурвалжууд онцолжээ. Энэ нэхэмжлэл нь олон улсын шүүхийн практикт харьцангуй ховор тохиолддог “хаалттай горимоор” хэлэлцэгдэж байгаа бөгөөд Рио Тинтогийн бизнесийн нэр хүнд, засаглалын үнэлгээнд сөргөөр нөлөөлсөн. Нөгөө талаас, татварын маргаан нь иргэний шинжтэй бөгөөд 2013–2020 оны хооронд Монголын Татварын ерөнхий газар болон Рио Тинто хооронд үүссэн. Рио Тинто энэ маргааныг шийдвэрлэх зорилгоор Монголын Засгийн газарт 2025 оны 1-р сард 295 сая ам.долларын нөхөн төлбөрийн санал тавьсан. Энэ дүн нь тухайн үед ТЕГ-аас нэхэмжилсэн 814 тэрбум төгрөгийн үндсэн татвар, түүнтэй холбоотой 445 тэрбум төгрөгийн торгууль, хүүг багтаасан эрсдэлээс зайлсхийх зорилготой “гэм буруугүй” нөхцөлтэй зохицуулалт байсан. Дээрх хоёр асуудал нь Гленкоре компанитай нэгдэх хэлэлцээнд дараах байдлаар шууд нөлөөлсөн. Эхнийх нь авлигын хэрэг: хөрөнгө оруулагчдын зүгээс Рио Тинтог олон улсын хэмжээнд авлигын хэрэгт холбогдсон компани гэж үзэх хандлага нэмэгдэж, ил тод засаглалын шалгуурт сөрөг үнэлгээ өгч эхэлсэн. Хоёрт, татварын маргаан: Рио Тинто нь Монгол Улстай татварын тохиролцоонд хүрэхийг хичээж байсан нь эрсдэлээ бууруулах алхам мэт харагдсан ч энэ нь хэлэлцээний үнэлгээнд тодорхой эргэлзээ, тодорхойгүй байдал үүсгэж байв. Үүний зэрэгцээ, Рио Тинтогийн гүйцэтгэх захирал Якоб Стаушолм 2025 оны 5-р сард огцрохоо зарласан нь хэлэлцээрт тогтворгүй байдлын дохио болж, Гленкоре-ийн зүгээс “тогтвортой удирдлагын бүтэц” дутмаг гэж үзэх хандлагад хүргэж болзошгүй. Ийм нөхцөл байдал нь дэлхийн уул уурхайн хамгийн том нэгдлийг бүрдүүлэх байсан хэлэлцээрийг стратегийн, хууль эрх зүйн, итгэлийн эрсдэлээс шалтгаалан түр зогсоох нөхцөлийг бүрдүүлсэн гэж үзэх үндэслэлтэй.

Рио Тинто болон Гленкоре компаниудын 260 тэрбум ам.долларын үнэлгээ бүхий нэгдэх хэлэлцээ нь дэлхийн уул уурхайн салбарын түүхэн дэх хамгийн том нэгдлийн нэг болох төлөвтэй байв. Гэвч энэхүү хэлэлцээнд олон улсын болон бүс нутгийн эрсдэл, тухайлбал Монгол Улстай холбоотой авлигын болон татварын маргаанууд ноцтойгоор нөлөөлсөн. 2025 оны эхээр Рио Тинто нь Монгол Улсын Засгийн газарт 295 сая ам.долларын нөхөн төлбөрийн санал тавьсан. Энэ нь Оюу Толгойн төсөлтэй холбоотой 2013–2020 оны татварын маргааныг шийдвэрлэх зорилготой бөгөөд “гэм буруугүй” нөхцөлтэй санал байсан. Гэвч Монгол Улсын зүгээс энэ асуудлыг зөвхөн татварын бүртгэлийн зөрүү гэж үзэх бус, авлигын шинжтэй эрүүгийн хэрэг гэж үзэж, Их Британийн Дээд шүүхэд хаалттай шүүх нэхэмжлэл гаргасан нь асуудлыг улам хүндрүүлэв. Энэхүү нэхэмжлэлд Рио Тинто болон түүний охин компаниудыг Монголын төрийн өндөр албан тушаалтнуудад авлига өгч, гэрээний нөхцөлийг өөрт ашигтайгаар өөрчилсөн гэж буруутгасан. Ийм нөхцөл байдал нь компанийн нэр хүндэд хүнд цохилт болж, хөрөнгө оруулагчдын дунд эргэлзээ төрүүлсэн нь эргээд нэгдэх хэлэлцээнд итгэлцлийн асуудал үүсгэв. Нөгөөтэйгүүр, Монгол Улсын улс төрийн орчинд сүүлийн жилүүдэд гадаадын хөрөнгө оруулагчидтай хийсэн гэрээнүүдийн ил тод байдал, шударга нөхцөл хангагдсан эсэх асуудал олны анхаарлын төвд байсаар ирсэн. Авлигатай тэмцэх байгууллагууд, парламентын зарим гишүүд болон иргэний нийгмийн байгууллагууд Оюу Толгойн гэрээг олон улсын шударга байдлын зарчимд нийцүүлэх шаардлагыг удаа дараа тавьж ирсэн. Энэ агуулга бүхий улс төрийн шахалт нь Засгийн газрыг Рио Тинтотой илүү хатуу байр суурь баримтлахад хүргэсэн нь нэгдэх хэлэлцээнд мөн сөргөөр нөлөөлсөн.

Ийм нөхцөлд Гленкоре компанийн зүгээс Рио Тинтотой нэгдэхэд олон улсын хууль эрх зүйн эрсдэл өндөр, тодорхойгүй байдал давамгайлж байна гэж үзсэн бололтой. Гленкоре өөрөө өнгөрсөн жилүүдэд авлига, мөнгө угаах хэргүүдээр 1.5 тэрбум ам.долларын торгууль төлж байсан туршлагатай учраас шинэ шүүх маргаанд дахин татагдах эрсдлээс болгоомжилсон байж болох юм. Дотоодын улс төрийн орчинд ч эдгээр асуудалтай холбоотой шийдвэрүүд нь Ерөнхий сайдын засаглалын тогтвортой байдал, эрх баригч намын нэр хүнд, 2025 оны ээлжит сонгуульд иргэдийн дэмжлэгт нөлөөлөхүйц хүчин зүйлс болж хувирсан. Энэ бүхэн нь гадаадын томоохон хөрөнгө оруулагчдад Монгол Улсад хүлээгдэж буй шинэ гэрээ, хэлэлцээрүүд тодорхойгүй, улс төрийн эрсдэл өндөртэй болох сэтгэгдэл төрүүлж болзошгүй юм. Иймд Рио Тинто, Гленкоре нарын нэгдэх хэлэлцээ зогсонги байдалд орсон нь зөвхөн бизнесийн стратеги, зах зээлийн логикоос гадна улс төр, хууль эрх зүйн эрсдэлтэй нягт холбоотой болох нь ийнхүү тодорхой болж байна. Эдгээр нөхцөл байдал цаашид Монгол Улсад гадаадын хөрөнгө оруулалт татах, уул уурхайн стратегийн том төслүүдийг урагшлуулахад шууд нөлөө үзүүлж болзошгүй. Ялангуяа, Рио Тинто-гийн Оюу Толгойн төсөл нь зөвхөн Монголын эдийн засагт төдийгүй компанийн өөрийнх нь дэлхийн хэмжээний зэсийн үйлдвэрлэлд төв байр суурь эзэлж байгааг харгалзан үзвэл, энэ төслийн эргэн тойрон дахь маргаан бүхий асуудлуудын шийдэл нь олон талын үр дагавартай байх юм. Нэгдлийн хэлэлцээний хүрээнд үүссэн энэхүү нөхцөл байдал нь дэлхийн уул уурхайн зах зээл дэх тоглогчдын ирээдүйн бодлого, чиг хандлагыг дахин эргэцүүлэн харахад хүргэж байгаа бөгөөд жижиг улс орнуудад (Монголын адил) эрх зүйн тогтвортой байдал, авлигын эсрэг тууштай байдал, улс төрийн ил тод байдлын ач холбогдлыг улам тодотгож байна. Хэрэв Монгол Улсын Засгийн газар Их Британийн шүүхэд гаргасан авлигын нэхэмжлэлд ялалт байгуулбал энэ нь зөвхөн Рио Тинтотой төдийгүй бусад уул уурхайн хөрөнгө оруулагчидтай хийж буй хэлэлцээрүүдэд Монголын талын барих байр суурийг хүчтэй болгож чадна. Жишээлбэл, Ontro Gold зэрэг шинээр хөрөнгө оруулалт хийж буй компаниудтай хийх гэрээний нөхцөлд илүү ашигтай нөхцөл тавих, хууль эрх зүйн стандартыг өндөр түвшинд байлгах, байгалийн баялгийн үр өгөөжийг иргэдэд хүртээмжтэй хуваарилах боломж нэмэгдэнэ. Гэвч нөгөө талдаа, хэрэв Рио Тинто олон улсын арбитрын шүүхэд хандаж, Монгол Улсыг гэрээг зөрчсөн, эсвэл улс төрийн дарамтаар гэрээний нөхцөлийг өөрчлөхийг оролдсон хэмээн нэхэмжлэл гаргавал энэ нь улс орны хөрөнгө оруулалтын орчинд сөрөг дохио болж, шинэ төслүүдийн эрсдэлийг өсгөж болзошгүй. Ийм нөхцөлд Монголын тал хуулийн үндэслэл, нотлох баримт, олон улсын эрх зүйн механизмд суурилсан мэргэжлийн стратеги баримтлах шаардлагатай болно.

Эцэст нь, Рио Тинто–Гленкоре нэгдэх хэлэлцээний саатал нь Монгол Улсад эрх зүйн шударга байдал, засаглалын ил тод байдал, эдийн засгийн бүрэн эрхт байдал зэрэг үнэт зүйлсийн төлөөх тэмцлийн нэг илэрхийлэл болж буй юм. Улс төр, эдийн засаг, хууль эрх зүйн гурван талт тэнцвэрийг хадгалж чадвал Монгол Улс гадаадын хөрөнгө оруулалтад итгэл төрүүлж, баялгийн шударга хуваарилалт, тогтвортой хөгжлийн үндэс суурийг тавих чадамжтай гэдгээ олон улсад харуулах түүхэн боломжтой нүүр тулж байна. Рио Тинто болон Гленкоре компанийн 260 тэрбум ам.долларын үнэлгээтэй нэгдэх хэлэлцээний үеэр олон улсын түвшний шүүх маргаан, санхүүгийн эрсдэлүүдийн нөлөө тод мэдрэгдсэн. Монгол Улсын Засгийн газар Их Британийн Дээд шүүхэд гаргасан хаалттай нэхэмжлэл нь Оюу Толгойн төсөлтэй холбоотой улс төрийн авлигын схем байж болзошгүй гэх үндэслэлтэй байсан бөгөөд энэ нь Рио Тинто компанийн нэр хүнд, эрх зүйн байдалд ихээхэн эрсдэл үүсгэсэн. Уг нэхэмжлэл нь эрүүгийн шинжтэй бөгөөд шүүх хуралдаанууд хаалттай, баримт бичгүүд олон нийтэд ил болоогүй байгаа ч хөрөнгө оруулагчдын хувьд ноцтой асуудал байсаар байна. Үүний зэрэгцээ, 2013-2020 оны хооронд үүссэн татварын маргаанд Рио Тинто компани Монголын Засгийн газарт нийт 295 сая ам.долларын нөхөн төлбөрийн санал тавьсан. Энэ дүнгийн 285 сая нь тухайн үеийн маргаантай татвар, 10 сая нь ирээдүйд үүсч болзошгүй асуудлуудыг хаах зорилготой байсан бол 814 тэрбум төгрөг буюу ойролцоогоор 236 сая ам.долларын татварыг төлөхөөс татгалзсан юм. Мөн 445 тэрбум төгрөгийн торгууль, хүүгийн асуудал үргэлжлэх магадлалтай байгааг мэдэгдсэн. Эдгээр маргаан нь тус тусдаа шинжтэй бөгөөд татварын асуудал иргэний хэрэгт хамаарах бол авлигын нэхэмжлэл эрүүгийн хэрэгт тооцогдох бөгөөд хоорондоо хуулийн агуулга, шүүхийн хүрээ, нотлох шаардлага, шийдвэрийн үр дагаврын хувьд эрс ялгаатай. Эдгээр асуудлууд нь Гленкоре компанийн хөрөнгө оруулагчдад тодорхой болгоомжлол төрүүлж, нэгдэх хэлэлцээний үнэлгээнд сөргөөр нөлөөлсөн гэж үзэх үндэслэл бий. 260 тэрбум ам.долларын үнэлгээтэй энэ хэлэлцээ нь дэлхийн зэсийн зах зээлд томоохон өөрчлөлт авчрах чадавхтай байсан ч Рио Тинтогийн эрсдэлийн суурь үзүүлэлт өндөр байгааг харуулсан хэрэг болов.

• Рио Тинто болон Монгол Улсын Засгийн газрын хооронд олон жил үргэлжилсэн татварын маргааныг шийдвэрлэх оролдлого Рио Тинто компани 2023 оны 12-р сард Уул уурхайн сайдад хандсан захидал илгээж, 2013-2020 оны хоорондох татварын маргааныг шийдвэрлэх санал тавьжээ. Тус санал нь нийт 295 сая ам.долларын нөхөн төлбөр байв.  Саналын нөхцөлүүд:
• Монгол Улсын Засгийн газар Их Британийн Дээд шүүхэд Рио Тинто болон түүний охин компаниудыг Оюу Толгойн төсөлтэй холбоотой авлигын хэрэгт буруутган хаалттай нэхэмжлэл гаргасан байна. Энэхүү нэхэмжлэлд Рио Тинто болон түүний охин компаниудыг Монголын төрийн албан тушаалтнуудад авлига өгсөн гэж үзэж байгаа бөгөөд шүүхийн баримт бичгүүд олон нийтэд ил болоогүй байна. Нэхэмжлэлд нэр дурдагдсан Монголын төрийн албан тушаалтнуудын нэрсийг олон нийтэд ил болгосонгүй. Гэсэн хэдий ч, өмнө нь Монголын Сангийн сайд асан Сангажавын Баярцогт нь Оюу Толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй холбоотой авлигын хэрэгт холбогдож, Швейцарийн банкны дансанд 1.85 сая ам.доллар битүүмжлэгдсэн талаар мэдээлэгдсэн. Энэхүү хаалттай нэхэмжлэл нь Рио Тинто болон Монголын Засгийн газрын хоорондын харилцаанд ноцтой нөлөө үзүүлж болзошгүй бөгөөд олон улсын хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг татаж байна.
• Рио Тинто Оюу Толгой төсөлдөө илүү их анхаарал хандуулж, Монгол дахь байр сууриа стратегийн түвшинд бэхжүүлэхийг эрмэлзэж буйг Сүүлийн үеийн Рио Тинто компанийн стратегийн чиг хандлагын томоохон өөрчлөлтийг агуулгыг задлан доорх нөхцөл байдал бий ыолсон.
• Рио Тинто компанийн Монгол Улсад явуулж буй үйл ажиллагаатай холбоотой шүүх, татвар, авлигын маргаануудыг дараах байдлаар жагсаав:

• "Гэм буруугүй" нөхцөлтэй – буюу энэ нь Рио Тинто татварын зөрчил гаргасан гэдгээ хүлээн зөвшөөрөхгүйгээр зохицуулалт хийхийг санал болгож буйг илэрхийлж 814 тэрбум төгрөгийн татварыг төлөхөөс татгалзан, 445 тэрбум төгрөгийн торгууль, хүүгийн маргааныг үргэлжлүүлэн заргалдана гэж мэдэгджээ.
• Нийт санал болгосон 295 сая ам.доллар нь одоогийн маргаантай холбоотой, үүнээс 10 сая доллар нь ирээдүйд үүсч болзошгүй асуудлуудыг хаах мөнгө ажээ.
• 285 сая ам.доллар ≠ 814 тэрбум төгрөг. Тэдгээр нь тусдаа хоёр тоо бөгөөд тус тусын утгатай: Тоон мэдээллийг тайлбарлавал 814 тэрбум төгрөг — Монгол Улсын Татварын ерөнхий газар Рио Тинто (Оюу Толгойн төсөл)–гоос нэхэмжилсэн татварын дүн. Энэ бол компанийн төлөхөөс эсэргүүцэж байгаа, өөрөөр хэлбэл төлөхөөс татгалзаж буй үндсэн татварын хэмжээ юм.
• 285 сая ам.доллар — Энэ бол Рио Тинто-гийн Монгол Улсын Засгийн газарт санал болгож буй зохицуулалтын дүн юм. Энэ дүнд дээрх 814 тэрбум төгрөг (ойролцоогоор 236 сая ам.доллар) бүхэлдээ багтахгүй, харин маргааныг "нэгмөр" болгох зорилгоор бууруулсан тохиролцоо гэж ойлгож болно.
• Валютын харьцуулалт (ойролцоогоор, ханш: 1 ам.доллар = ~3450 төгрөг) 814 тэрбум төгрөг ≈ 236 сая ам.доллар vs 285 сая ам.доллар ≈ 982 тэрбум төгрөг.  Иймд 285 сая ам.доллар нь Рио Тинто-г төлөхөд бэлэн байгаа дүн бөгөөд үүнд нэхэмжлэгдэж буй үндсэн татвар (814 тэрбум) + зарим торгууль, бусад асуудлууд багтаж байгаа гэж ойлгож болно. Харин 445 тэрбум төгрөгийн хүү, торгуулийг Рио Тинто эсэргүүцэж, шүүхээр шийдүүлэхийг хүсэж байгаа.
• Төмрийн хүдэрт суурилсан орлогоосоо хамаарал багасгаж, зэсийн үйлдвэрлэлд түлхүү анхаарч эхэлсэн. 2023 онд  620,000 тонн зэс олборлосон бол 2025 он гэхэд 850,000 тонн, 2030 он гэхэд жилийн 1 сая тонн зэс олборлох зорилготой.
• Монгол дахь Оюу Толгойн уурхай нь энэ өсөлтийн түлхүүр төсөл. Одоогийн гарц нь ойролцоогоор 200,000 тонн орчим байгаа бол 2030 он гэхэд 500,000 тонн хүргэхээр төлөвлөж байгаа буюу илүү гарц хоёр дахин нэмэгдэнэ.
• Рио Тинтогийн нийт орлогын 77% нь төмрийн хүдрээс хамаарч байсан бол энэ үзүүлэлтийг 55% болтол бууруулах зорилготой. Энэ өөрчлөлт нь эрчим хүчний шилжилт (цэвэр эрчим хүч, цахилгаанжуулалт, цахилгаан тээврийн хэрэгсэл г.м)-ийн өсөлттэй холбоотой зэсийн эрэлт нэмэгдэж байгаа нөхцөлд үндэслэсэн.
• Монголын Засгийн газар Рио Тинто-гийн илгээсэн захидлыг хянаж байгаа ч одоогоор албан ёсоор хариу өгөөгүй байна. Рио Тинто-гийн хувьцааны ханш 119.61 ам.долларт хаагдсан ба 0.8%-иар буурсан байна.

1. Их Британийн Дээд шүүх дэх хаалттай нэхэмжлэл (2025)

• Нэхэмжлэгч: Монгол Улсын Засгийн газар
• Хариуцагч: Рио Тинто болон түүний охин компаниуд
• Асуудал: Оюу Толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон 2015 оны "Дубайн гэрээ"-тэй холбоотойгоор Монголын төрийн албан тушаалтнуудад авлига өгсөн байж болзошгүй гэх хэрэг
• Шүүх: Их Британийн Дээд шүүх
• Одоогийн байдал: Нууц шүүх хуралдаан үргэлжилж байгаа бөгөөд олон нийтэд дэлгэрэнгүй мэдээлэл ил болоогүй байна

2. Олон улсын арбитрын хэрэг (2020–2021)

• Нэхэмжлэгч: Туркойз Хилл Ресурсес (Рио Тинто-гийн охин компани)
• Хариуцагч: Монгол Улсын Засгийн газар
• Асуудал: 2013–2015, 2016–2018 оны татварын тооцооллын зөрүүтэй холбоотой маргаан
• Шүүх: Лондонгийн Олон улсын арбитрын шүүх (LCIA)
• Үр дүн: 2021 онд тохиролцоонд хүрч, Туркойз Хилл Ресурсес Монголын Засгийн газарт $2.4 тэрбумын өрийг тэглэж, хамтын ажиллагааг сайжруулах талаар тохиролцсон Aceris Law

3. АНУ дахь хөрөнгө оруулагчдын нэхэмжлэл (2020–2022)

• Нэхэмжлэгч: АНУ болон Канадын хөрөнгө оруулагчид
• Хариуцагч: Рио Тинто, Туркойз Хилл Ресурсес
• Асуудал: Оюу Толгойн төсөлтэй холбоотой зардлын хэтрэлт, хугацааны хоцрогдлыг хөрөнгө оруулагчдаас нууцалсан гэх үндэслэлээр нэхэмжлэл гаргасан
• Шүүх: АНУ-ын Нью-Йорк хотын Холбооны шүүх
• Үр дүн: 2022 оны 9-р сард шүүх зарим нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгосон

4. Швейцарийн авлигын хэрэг (2018)

• Нэхэмжлэгч: Швейцарийн Холбооны Прокурорын газар
• Хариуцагч: Рио Тинто болон Монголын Сангийн сайд асан С.Баярцогт
• Асуудал: 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээтэй холбоотойгоор $10 сая ам.долларын авлигын хэрэгт холбогдсон байж болзошгүй
• Үр дүн: Швейцарийн прокурорын газар мөрдөн байцаалт явуулсан
  • “Rio Tinto offers Mongolia $295m to end tax fight amid merger talk”
  • “Rio Tinto, Glencore discuss potential combination” https://www.afr.com

ЭХ СУРВАЛЖ

1. The Australian Financial Review

1. Reuters

1. The Times (UK)

1. Bloomberg

1. Aceris Law LLC

1. Wikipedia

1. Glencore Annual Reports

1. LinkedIn

1. Mongolia Weekly

1. New York Federal Court Filings

 Эдгээр эх сурвалжууд нь Рио Тинто болон Гленкоре-ийн нэгдэх хэлэлцээр, Оюу Толгойтой холбоотой татвар болон авлигын маргаануудын талаарх бодит мэдээлэл, дүн шинжилгээнд суурилсан болно.