МАН-ын дотоод зөрчил нийслэлийн ТҮГЖРЭЛИЙГ ТҮГЖИХ ҮҮ

Улстөрчид, тодруулбал эрх баригч нам болох МАН ард түмэнд, улаанбаатарчуудад амлалт өгсөн. Тэд “Улаанбаатарын түгжрэлийг бууруулна” гэж зарласан. Нийслэлчүүд ч энэ амлалтанд нь итгэж УИХ болон Орон нутгийн сонгуульд олонхиороо санал өгсөн. 

Тэд ялалтыг хүртсэн. УИХ-д олонх болж, нийслэлийг удирдах эрхтэй болсон. Хүсэж, зорьж л чадвал Монголыг хөгжүүлээд, Улаанбаатарын түгжрэлийг арилгах бүрэн эрх мэдэл тэнд шилжсэн. Гол нь, хүсвэл! Ийн сануулахын учир нь, өчигдрийг хүртэл буюу 2022 оны дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдрийг хүртэл МАН-ыг, УИХ-ыг Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах чин хүсэл эрмэлзэлтэй хэмээн итгэж ирсэн. Итгэх шалтгаан байсан. УИХ-аас 2021 оны долоодугаар сарын 9-ний өдөр Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг 27 жилийн дараа шинэчлэн баталж, Засгийн газраас жил бүр түгжрэлийг бууруулахад зориулан 420 тэрбум төгрөгийг захиран зарцуулах эрхийг нийслэлийн удирдлагуудад олгосон болохоор тэр. Төсөв бүрдүүлж өгөхөөс бус төсвөө бие даан захиран зарцуулах эрхгүй байсан Улаанбаатар хотын хувьд энэ бол цоо шинэ гарааны эхлэл болсон. Дээр нь, УИХ-ын түүхэнд анх удаа 26 гишүүнээс бүрдсэн Улаанбаатар хотын хөгжлийн бодлого эрхэлсэн түр хороо буюу лобби бүлэг байгуулагдсан. Энэ үед УИХ-ын гишүүд ч Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэхээ амласан. Улаанбаатар хотын захирагч бөгөөд Нийслэлийн Засаг дарга Д.Сумъяабазар Улаанбаатар хотыг түгжрэлгүй болгохоо зарласан. Иргэд ч итгэсэн. МАН УИХ-д ч, НИТХ-д ч үнэмлэхүй олонх байгаа дээрээ Улаанбаатарын түгжрэлийг бууруулахаар улс төрийн нэгдмэл шийдвэрт хүрчээ гэж найдсан.

Учир нь, өдгөө Улаанбаатар хотын иргэд өдөрт дунджаар 2.5 цагийг түгжрэлд өнгөрөөдөг. Жилийн 365 хоногийн 35 хоногийг нь автомашин, автобусанд түгжирч өнгөрүүлдэг. Улаанбаатарчуудын дундаж наслалт 72 гэж тооцвол иргэн бүр амьдралынхаа 6.5 жилийг түгжрэл дунд уурлаж, бухимдаж, хүлээж, сандарч тэвдэж элээдэг. Үүнийг хөдөлмөрийн бүтээмж талаас нь харвал нэг хүн 2.5 цагт дунджаар 20.400 төгрөгийн бүтээмж алддаг. Энэ алдагдлыг жилд замын хөдөлгөөнд оролцогчдын тоогоор үржүүлээд үзэхээр 2.4 их наяд төгрөгийн эдийн засгийн бодит хохирол амсдаг гэсэн тооцоо бий. Үүн дээр байгаль орчны бохирдол, хувь хүний сэтгэл зүйн дарамт, шатахуун түлшний элэгдэл хорогдол, гэр бүлтэйгээ өнгөрүүлэх байсан цаг хугацааны алдагдал, эмнэлгийн үйлчилгээнд цаг алдсанаас учирч болох эрсдэл гээд нийгмийн болон эдийн засгийн алдагдал зэргийг нэмбэл тоймгүй их тоо гарна. Улс орны хөгжин дэвших боломж, нийгмийн дэд бүтэц, хувь хүний ажиллаж амьдрах эрхийн тухайд дурдаад ч хэрэггүй. Энэ бүхэн түгжрэлд төлж буй бидний төлбөр. Өөрөөр хэлбэл, золиос.

Гэсэн ч өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын хөдөөгийн тойргоос сонгогдсон нэр бүхий гишүүд Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах чиглэлээр хотын удирдлагуудад  улс төрийн дэмжлэг үзүүлэхээс татгалзав. Мөн УИХ-ын Төвийн байнгын хорооны дарга Ч.Хүрэлбаатар  хөнгөн галт тэрэг буюу LRT-тай болоход шаардагдах нийт санхүүжилтийн 50 хувь болох 510 сая ам.долларт Засгийн газраас баталгаа гаргах тогтоолын төслийг дэмжихгүйгээ албан ёсоор илэрхийлж, Улаанбаатар хотын удирдлагуудад олгосон эрх зүйн бие даасан байдлыг эргүүлэн авахаа зарлав. Тэд уг нь ердөө жил хүрэхгүй хугацааны өмнө буюу 2021 оны долдугаар сард Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, нийслэлийн удирдлагад эрхийг шилжүүлсэн. Жил бүр 420 тэрбум төгрөгийг түгжрэлийн эсрэг захиран зарцуулах эрхтэй ч гэж үзсэн. Үүнийгээ хагас жилийн өмнө Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчлэлээр баталсан. Харин одоо бол үгүй. Товчхондоо “Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах цаг үе биш байна. Улсын төсөв хэцүү байна. LRT-ийн төсөвт өртөг өндөр байна. Хятадаас санхүүжилт авах нь буруу” гэдгээр өөрсдийн санал бодол, байр суурийн эрс өөрчлөлтийг тайлбарласан. Үүн дээр нь нэмж хэлж байгаа үг нь “Хөдөө орон нутгийн тойргийн төсвийг хэмнэлт нэрээр хасчихаад  Улаанбаатарт ийм өндөр өртөгтэй LRT байгуулж болохгүй” гэдэг тайлбар.

Мэдээж эсрэг хариулт өгч, Улаанбаатарын түгжрэлийг бууруулахын эсрэг санал өгсөн УИХ-ын гишүүдийн зарим тайлбар зөв. Жишээ нь, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ажлаа хий” залуусын жагсаалаар хөндсөн саналыг дэмжиж төсөвт хэмнэлт хийхээр төлөвлөсөн нь үнэн. Энэ хүрээнд Төсвийн тодотголоор 500 орчим тэрбум төгрөгийг хэмнэх тооцоог Сангийн яамнаас хийсэн. Хөдөө орон нутгийн бүтээн байгуулалтуудын санхүүжилтийг хассан нь үнэн. Харин LRT-ийн санхүүжилтийн тухайд БНСУ-ын компани манайд 2010 онд нэг км хөнгөн галт тэрэгний камыг 56 сая ам.доллараар барих техник эдийн засгийн үндэслэл боловсруулж байсан. ЖАЙКА бүр нэг км зам нь 118 сая ам.долларын өртөгтэй метроны төслөө удталж ярьж байгаа. Вьетнам улс гэхэд саяхан 13 км хөнгөн галт төрөгний замыг 830 сая ам.доллараар барьж байгуулан ашиглалтад оруулсан. Уг төмөр замыг ашиглалтад оруулахын тулд газар чөлөөлт болон хөт төлөвлөлтөд 200 сая гаруй ам.доллар зарцуулсан. Улаанбаатар хотод баригдах хөнгөн галт тэрэгний замын тухайд 18.1 км үргэлжлэх бөгөөд 926 сая ам.долларын төсөвт өртөгтэй. Энэ нь үнийн бланс дундаж, нэг түвшинд бланслагдаж байгааг илтгэнэ. Гэхдээ манай УИХ-ын гишүүд дахин ямар хариулт хэлэхийг таашгүй. Харин “Төсөв хэцүү байхад хөнгөн галт тэрэг хэрэггүй” гэдгийн тухайд Монгол Улс цаашид оршин тогтноно. Монголчууд энэ хотод ажиллаж амьдарна. Тэр дундаа, түгжрэлгүй Улаанбаатар хотод. Иймд нийгмийн тустай бүтээн байгуулалтыг, ирээдүйн ач холбогдолтой хөрөнгө оруулалтыг ковидын нөмрөгт халхаж дарах нь буруу юм. Дэлхийн улс орнууд гэхэд өдгөө гурван жил үргэлжилсэн ковидын хямралын сүүдэрт нуран унаж буй нийгэм, эдийн засгаа өөд нь татахын тулд эрчимтэй өрсөлдөж, хөдөлж эхэлсэн. Үүнийг дагаад дэлхийн зах зээлд алт зэсийн үнэ өсч, түүхий эдийн салбарт эрэлт эрчимжиж байна. Тэд зогсох бус урагшлах ёстой гэдгээ ойлгосон байхад УИХ-ын хэсэг гишүүд нь Улаанбаатарын гудамжинд түгжрэхийг чухалчлав.

УИХ дахь МАН-ын бүлгийн гишүүд ийнхүү албан ёсоор Ерөнхий сайд хийгээд МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнийн эсрэг хөдөллөө. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн дэвшүүлэн тавьсан “Шинэ сэргэлт” дунд хугацааны хөгжлийн бодлогын нэг гол тулгуур нь “Хот хөдөөгийн сэргэлт”. Тэрбээр зорилгоо “Улаанбаатар хотын түгжрэл бол өнгөрсөн гучин жилийн улс төрийн хэт тогтворгүй байдал, шат дараалсан олон сонгуулиудын хийрхэл, асуудалд өнөө маргаашаа аргацааж, гал унтраах байдлаар хандаж ирсэн хандлага, тооцоо судалгаагүй популист шийдвэр, авлигад идэгдсэн албан тушаалтнуудын арчаагүй, хариуцлагагүй байдлын төлөөс юм. Өнгөрсөн 30 жилд хуримтлагдан архагшсан хууч өвчнийг өвчин намдаах эмээр аргацаах боломжгүй болсныг ард иргэд маань хүлээн зөвшөөрч ойлгоно гэдэгт итгэж байна. Шулуухан хэлэхэд өвчний голомтыг бүрдүүлж буй зарим асуудлыг мэс заслын аргаар багагүй хэмжээний өвдөлт өгч шийдвэрлэхээс өөр гарц үлдсэнгүй. Зарим томоохон хэмжээний асуудлыг шууд ардчиллын хэлбэрээр ард нийттэйгээ хамтран шийдвэрлэхийг ард түмний төлөөлөл болсон Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд Та бүхэн ойлгон хүлээж авна гэдэгт итгэлтэй байна” хэмээн тайлбарласан. Харин УИХ дахь МАН-ын бүлгийн гишүүд сүүлийн 30 жилийн турш Улаанбаатарын талбайд түгжирсэн авлига хээл хахуулыг, хүнд суртлыг архаг хууч өвчнийг анагаахыг хүссэнгүй. Улс төр, эрх мэдэл, дуртай дургүй хүрээллийн өнгөөр, эцэс сүүлдээ хотын, хөдөөний УИХ-ын гишүүн гэдгээрээ нийгмийн сайн сайхны төлөөх бүтээн байгуулалтыг эсэргүүцэж, Улаанбаатар хотын түгжрэлийг түгжлээ. Ардын нам асуудлыг хэлэлцэхийг хойшлуулсан энэ 14 хоногийнхоо хугацаанд эвлэрч, нэгдэж үл чадвал түргэний машины дохио түмэнтээ дуугараад ч түгжрэлийн түгжээг мулталж чадахгүй болох тийм цаг айсуй. Тэр үед үхэх төрөхийн алин боловч Улаанбаатарын замд түгжрэн түгжигдэх нь тодорхой. Харин МАН-ын дотоод зөрчил Улаанбаатарын түгжрэлийг түгжсэн юм даа гэж бид ярина. Тэр яриа цааш түгнэ.