МЕГА ТӨСЛҮҮД: 26 жил яригдсан Алт цэвэршүүлэх үйлдвэр

Мэдээллийн Зөв.мн сайт "Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал", “Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”, "Алсын хараа 2050" урт хугацааны хөгжлийн зорилттой уялдуулан хэрэгжүүлж буй 14 мега төслийг цувралаар танилцуулж байгаа билээ. Бид энэ удаад 1998 оноос яригдаж, 2019 оноос ажил хэрэг болгох ажил нь эхэлсэн ч удааширсан “Алт цэвэршүүлэх үйлдвэр” төслийг танилцуулж байна. Энэ төслийг 2019 оны хоёрдугаар сард Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс гаргасан зөвлөмжийн дагуу стратегийн ач холбогдол бүхий төслийн жагсаалтад оруулсан юм.

Монгол Улс алтаа хаана цэвэршүүлдэг вэ

Манай улс хуучин нийгмийн үед олборлосон алтаа ЗХУ-д цэвэршүүлдэг байжээ. Нийгэм солигдсоны дараа ОХУ, арай хожуу Их Британи, Япон зэрэг улсад алтаа цэвэршүүлж ирсэн бөгөөд сүүлийн жилүүдэд Швейцарь улсад цэвэршүүлж байна.

Алтыг ингэж гадаад улсад цэвэршүүлэхэд алтны боловсруулалтаас гадна, тээвэр, даатгал, хамгаалалт гэх мэт өндөр зардал гардаг. Гэсэн ч дотоодоо олборлон баяжуулж байгаа алт нь дунджаар 85.0 хувийн агуулгатай,  олон улсын зах зээлд борлуулахын тулд 99.999 хувийн цэвэр алт болгох шаардлагатай тул хийхээс өөрцгүй байдаг. 

Алт цэвэршүүлэх нь маш өндөр зардалтай цогц ажиллагаа байдаг.

Шуудхан хэлэхэд, зөвхөн 99.999 сорьцтой алтыг л олон улсад худалдах стандарт нь өөрөө энэ хэмжээний боловсруулалт хийж чадах технологитой улсуудаас хөгжил буурай орнуудад хүлээлгэж байгаа нэг тулгалт, тогтоон барих механизмын шинжтэй болчихсон. Тэр утгаараа боломжийн хэмжээний алт олборлодог, хөгжил буурай орон Алт цэвэршүүлэх үйлдвэртэй болно гэдэг цаг хугацаа шаардсан амаргүй ажил байдаг. 

Алтаа эх орондоо цэвэршүүлэхийн ач холбогдол

Африкийн хамгийн том олборлогчдын нэг Гана улс гэхэд дөнгөж өнгөрсөн наймдугаар сард анхны алт цэвэршүүлэх үйлдвэрээ нээжээ. Үйлдвэрийг нээх ёслолд оролцсон Дэд ерөнхийлөгч Махамуду Бавумия нээлтийн ёслолд хэлсэн үгдээ “Манай улсын түүхэнд шинэ үе эхэллээ. Өнөөдрөөс алтны хууль бус худалдаа хумигдаж байна. Алтаа эх орондоо боловсруулснаар бид баялгаа өртөг багатай боловсруулж, үнэ цэнийг нь дотооддоо авч үлдэхээс гадна залуу үед ажлын байр бий болгох ач холбогдолтой” гэж онцолсон. 

Ганын нийслэл Аккре хотод нээгдсэн алт цэвэршүүлэх үйлдвэр

Ганад ийм ач холбогдол гарч байгаа бол Монголд адилхан байх нь мэдээж. Эдгээрээс хамгийн чухал нь эх орондоо алтны үнэ цэнийг авч үлдэх гэдэг хамгийн чухал нь. Энд ханшийн тухай яриагүй. Алтны ханш унц нь 53 ам.доллар болж байсан ч үе бий бол одоо 2600 ам.долларт дөхөж байна. Энэ чанар нь алтыг хамгийн ашигтай хөрөнгө оруулалт болгодог бөгөөд энэ орон зайг иргэдэд нээж өгөх нь Алт цэвэршүүлэх үйлдвэрийг дагаж бий болох нэг том давуу тал юм. 

БНХАУ нэг граммын жинтэй шижир алтан хуудас худалдаанд гаргахад макро түвшинд хэрэглээ нь огцом өсөх хэмжээний нөлөө үзүүлсэн үйл явдал энэ жил болсон. Улс орнууд алтны нөөцөө нэмэгдүүлэхээр уралдаж, ханш нь хаданд гарч байгаа энэ үед стратегийн ач холбогдолтой металлыг өрсөлдөгчдөдөө худалдахгүй, эх орондоо үлдээнэ гэдэг чухал юм. Чухам ийм учраас сүүлийн үед улс орнууд зардал өндөр байсан ч хамаагүй, эх орондоо алт цэвэршүүлэхээр шамдаж байна.   

Монголд алтанд хөрөнгө оруулалт хийх сонирхолтой залуус байдаг ч чөлөөтэй хөрвөх чадвартай 99.999 сорьцтой алт хэдийнэ өртөг шингэчихсэн байдаг. Алт цэвэршүүлэх үйлдвэр баригдсанаар иргэд өртөг багатай боловсруулсан алтанд хөрөнгө оруулж хуримтлал үүсгэх нэг боломж гарч ирэх юм.   

Төслийн хэрэгжилтийн явц

Алт цэвэршүүлэх үйлдвэр Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн XXXII хорооны нутаг дэвсгэрт баригдахаар бэлтгэл ажил хангагдаж байна.

Төслийн ТЭЗҮ-г БНКазУ-ын “Сымбат инженеринг”  ХХК боловсруулсан хэдий ч “Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирлын 2021 оны А/100 дугаар тушаалаар байгуулсан “Үнэт металл цэвэршүүлэх үйлдвэрийн техник, эдийн засгийн үндэслэл төслийн эдийн засгийн үр ашгийн тооцоолол, ижил төстэй үйлдвэрүүдийн харьцуулсан судалгаа, төслийн санхүүжилтийн талаарх санал, дүгнэлт гаргах чиг үүрэг бүхий” ажлын хэсэг тус ХХК-ийн боловсруулсан 81.9 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт бүхий ТЭЗҮ-ийг хянаж үзээд “ТЭЗҮ нь Монгол Улсад мөрдөгдөж буй эрх зүйн үндэслэлийг тооцоогүй, эдийн засгийн тооцоолол бүхэлдээ буруу хийгдэж алдаатай болсон, төслийг хэрэгжүүлэх нь эрсдэлтэй тул дахин шинээр хийх” шийдвэрийг гаргасан.

Энэ шийдвэр гарсны дараа буюу 2022-2024 онд үйл ажиллагаа хэрэгжүүлээгүй байсан бөгөөд 2025 онд төслийн техник, эдийн засгийн үндэслэл, зураг төслийг  шинэчлэхээр тусгаад байна.

Алт цэвэршүүлэх үйлдвэрийг барьж ашиглалтад оруулснаар Монгол улсын эрдэнэсийн санг арвижуулах, гадаад валютын улсын нөөц нэмэгдүүлэх, төгрөгийн ханш тогтворжуулахад чухал үүрэгтэй. 

Өнөөдрийг хүртэл гадаадын улс орнуудад алт, мөнгө цэвэршүүлж, боловсруулж, тээвэрлэж, даатгуулж байгаа зардлыг цогцоор нь хэмнэх, улсын эдийн засгийн аюулгүй байдлыг хангах зэрэг нийгэм, эдийн засгийн үр ашиг гарахаас гадна Монгол Улсын газрын хэвлий доорх  алт, мөнгө, үнэт металлыг өөрсдөө боловсруулж, дэлхийн стандартад нийцсэн алтан болон мөнгөн гулдмай, бэлэг дурсгалын гулдмай, үрэл, ялтас зэрэг цэвэршүүлсэн бүтээгдэхүүн дотооддоо үйлдвэрлэж эхлэх юм.