Аль ч улс оронд “Хууль чухал уу, нийгмийн эрх ашиг чухал уу” гэдэг асуултад хариулт өгөх цаг тулгардаг. Тэгвэл энэ асуултад хариулт өгөх эцсийн субъект нь Үндсэн хуулийн шүүх бөгөөд харин шийдвэр гаргахдаа нийгмийн эрх ашгийг эрхэмлэхийг эрмэлздэг байна. Хууль мөрдөж ажилладаг Парламент, Засгийн газар мухардалд орсон тохиолдолд гагцхүү Үндсэн хуулийн шүүх асуудлыг шийдвэрлэх эцсийн цэгийг тавьдаг. Ингэхдээ гаргасан шийдвэр нь нийгмийн чиг баримжаатай байх ёстой байдаг аж.
Үүний тод жишээ нь 30-хан жилийн түүхтэй ч дэлхийд үлгэр жишээ болсон БНСУ-ын Үндсэн хуулийн шүүх юм. Сайны жишээ болон магтагдаж байгаа нь ердөө л нийгмийн эрх ашгийг хамгаалах талд бат зогсч чадсаных байдаг.
"Хуулийг эрх баригчид баталдаг ч нийгмийн буюу олон нийтийн нийтлэг эрх ашиг түүнээс дээр тавигддаг юм" гэдэг зарчим баримталж, чухал асуудлаар шийдвэр гаргахдаа энэ зарчмыг мөрдөж чаддаг нь нэр хүндийг нь өнөөдрийн хэмжээнд хүргэжээ.
Үүнийг батлах хамгийн сүүлийн жишээ нь Ерөнхийлөгч Юн Сог Елийг огцруулсан шийдвэр болж байна. БНСУ-ын Үндсэн хуульд Онц байдлыг Ерөнхийлөгч зарлана гэж заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, бүрэн эрхээ хэрэгжүүлснийх нь төлөө Ерөнхийлөгчийг огцруулах боломжгүй гэж дүгнэж болох л байв. Гэвч бодитой аюул занал учраагүй байхад онц байдал зарлаж, дайны байдал үүсгэснээс болж цус урссан бол яах вэ гэдэгт илүү ач холбогдол өгч асуудлыг шийдэж байна. Юн Сог Ель онц байдал тогтоосон шалтгаанаа Хойдын аюулаас улс орноо аврахын тулд гэж тайлбарласныг уншигчид санаж байгаа байх. Үнэхээр түүний уналт АНУ Солонгосын хойгт нөлөөллөө алдаж байгаагийн хамгийн тод илэрхийлэл болсон байж үнэхээр магадгүй. Өмгөөлөн дэмжиж байгаа иргэд багагүй байгаа нь ч цаанаа асуудал бий гэдгийг хангалттай харуулж байна. Гэсэн ч Үндсэн хуулийн Шүүх иргэдийнхээ талд шийдлээ.
БНСУ-д Үндсэн хуулийн шүүх 1988 онд, Чон Ду Хваны дарангуйллын дэглэм нурж, улс оронд ардчилсан өөрчлөн байгуулалт хийгдэх /Зургадугаар бүгд найрамдах улсыг байгуулах/ үед байгуулагджээ.
Бүтцийн хувьд, Үндсэн хуулийн шүүх нь есөн гишүүнтэй. Гишүүдийг Ерөнхийлөгч батламжилдаг /Гурвыг нь Дээд шүүхийн зөвлөл, Үндэсний их хурал, үлдсэн гурвыг нь Ерөнхийлөгч санал болгодог/.
Өмнө нь Үндсэн хуулийн хэрэгжилтийг хянах бүтэц байсан ч цэвэр бэлгэдлийн шинж чанартай байж. Харин шинэчлэн зохион байгуулагдсанаасаа хойш ард иргэдийн дэмжлэгийг асар хурдан олж авсан түүхтэй. Иргэдийг цэцэд хандаж, эрхээ хамгаалуулах боломжийг хангаж чадсан, гомдол гаргах, шийдвэр гаргах процесс нь маш хурдан байдаг нь ингэж дэмжлэг авахад нөлөөлсөн гол хүчин зүйл гэж үздэг байна. Дагаж мөрдөх зарчим нь нэг, түүнийгээ яс дагаж мөрддөг учир шийдвэр гаргахад хугацаа бага шаарддаг. Анх байгуулагдсан жилээ 425 гомдол хүлээн авч шийдвэрлэсэн бол 2010 онд 1780 гомдол, байгуулагдсанаасаа хойших 20 жилд 21 000 өргөдөл гомдол ирсний 20 000-ыг нь хэлэлцэн шийдвэрлэжээ. Мөн эрх баригчдын баталсан хууль Үндсэн хуульд харшилсныг 650 удаа, эрх баригчдын үйл ажиллагаа Үндсэн хууль зөрчсөнийг 350 гаруй удаа тогтоож байсан гэсэн статистик байна /2010 оны байдлаар/.
БНСУ түүхэндээ анх удаа Ерөнхийлөгчөө огцруулсан түүхэн үйл явдал 2017 онд гарсныг уншигчид мэдэж байгаа. Тухайн үед Үндсэн хуулийн шүүх Ерөнхийлөгчийг огцруулах эцсийн шийдийг гаргасан. Хуулиараа бол Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүдийг Ерөнхийлөгч батламжилдаг. Энэ байгууллагад нөлөөлөх боломж өндөртэй субъект гэдгийг дээр өгүүлсэн. Тиймээс цэц энэ асуудлаар өөр шийдвэр гаргах магадлал байсан. Гэвч Пак Гын Хегийн нэр хүнд олон нийтийн дунд хэтэрхий унаж, нийгмийн эрх ашиг зөрчигдөх хэмжээнд тулсан гэдгийг ойлгож, шийдвэрээ гаргасан байдаг.
Пак Гын Хе Япон улстай хэлэлцээр хийхдээ хоёр улсын харилцаанд сэв суулгахуйц түүхийн зарим асуудлыг эргэж сөхөхгүй байх талаар тохиролцоо хийж, эдгээр асуудлын тоонд Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Японы цэргүүдэд хүчээр үйлчлүүлдэг байсан солонгос эмэгтэйчүүдийн асуудлыг багтаасныг иргэд эрс эсэргүүцэж, зарим иргэн эсэргүүцлээ амьдаараа “зулын гол” болох хэмжээнд тэмцлийн хурц хэлбэрээр илэрхийлсэн эгзэгтэй үл явдлууд тухайн үед өрнөж байсан юм. Цагийн байдал эгзэгтэй ийм цаг үед Үндсэн хуулийн шүүх шийдвэр гаргаснаар уурлаж бухимдсан нийгмийн сэтгэл зүйг хормын дотор баяр тэмдэглэх хэмжээнд алга урвуулахын адил өөрчилсөн түүхтэй.
Өдгөө Парламент, Засгийн газар гээд БНСУ-ын төрийн бүх байгууллагуудаас ард иргэдийн дунд хамгийн өндөр нэр хүндтэй нь Үндсэн хуулийн шүүх байдаг. Эрх баригчдын баталсан хуулийн талд биш, ард түмний нийтлэг эрх ашгийг хамгаалах чиг баримжааг эрхэм болгосноор ийм амжилтад хүрсэн байна.
БНСУ-ын Үндсэн хуулийн шүүх нийгмийн эрх ашгийг дээдлэх, хүний эрхийг хангах дээд зэргийн мэдрэмжтэй гэдгийг батлах нэг жишээ нь, “Эрх баригчид аливаа зүй ёсны шийдвэр гаргахаас татгалзах нь Үндсэн хуульд нийцэхгүй” болохыг тогтоосон” шийдвэр явдал юм. Өөрөөр хэлбэл, эрх баригчид ард түмний үндсэн эрхийг хамгаалах хууль тогтоомж гаргахгүй байх, эсхүл хууль тогтоомж нь үндэслэлгүй бөгөөд Үндсэн хуульд нийцээгүй болох нь "тодорхой" болсон тохиолдолд эрх баригчид Үндсэн хуулийг зөрчсөн хэмээн үздэг байна. Энэ бол том ололт.
БНСУ-ын Үндсэн хуулийн шүүхийн бас нэгэн том ололт бол “Нийгмийн суурь эрхийг нийгмийн үндсэн асуудал болгоход анхаарал хандуулах” тухай. Энэ нь Үндсэн хууль заагдсан хүний эрхийг хэрэгжүүлэхийг нийгмийн үндсэн асуудал болгох чиглэлд ажиллана гэсэн санаа юм.
БНСУ-ын Үндсэн хуульд нийгмийн буюу хүний үндсэн эрхийн тухай тодорхой заалтууд багтсан байдаг. Үүнд сурч боловсрох эрх /31 дүгээр зүйл/, хөдөлмөрлөх эрх /32 дугаар зүйл/ болон эрүүл орчинд амьдрах эрх /35 дугаар зүйл/ багтана. Нийгмийн үндсэн гол эрх болох хүний нэр төртэйгээр амьдрах эрх нь 34 дүгээр зүйлд тусгагдсан бөгөөд үүнд:
34 дугаар зүйл
гэж заажээ.
Үндсэн хуулийн шүүх дээр дурдсан эрхүүдийг хангахыг эрмэлзэж ажилласнаар жинхэнэ хүнлэг энэрэнгүй, иргэний нийгмийг байгуулна гэж үздэг байна. Энэ үзэл санаагаар Үндсэн хуулийн шүүх өөрийн санаачилгаар шийдвэр гаргаж болдог бөгөөд гаргасан шийдвэр цаашид жишиг болж үлддэг нь бас нэг онцлог. Ажил олгогч эзэд хөдөлмөрийн гэрээ байгуулаагүй, зургаан сараас доош хугацаагаар ажилласан ажилтныг халах явдал гардаг байжээ. Үүнтэй холбоотойгоор эдгээр ажилчдын тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор “Сараар цалинжих замаар зургаан сараас бага хугацаанд ажилласан ажилчид”-ыг шалтгаангүйгээр ажлаас чөлөөлөх нь тэдний хөдөлмөр эрхлэх эрх болон тэгш байдлын зарчмыг зөрчсөн үйлдэл болно хэмээн шийдвэрлэсэн байдаг.
Чухам иймээс Үндсэн хуулийн шүүхийг гишүүд нь өөрсдөө ч ард иргэд ч “Үндэсний” хэмээн тодотгож, “Үндсэн хууль ба суурь эрхийг хамгаалагчдын байр суурийг бататган, бэхжүүлэх БНСУ-ын үндэсний, найдвартай байгууллага” гэхчлэн нэрлэдэг ажээ.
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна