ХЭҮК цэргийн ангид ажилласан дүгнэлтээ танилцуулав

Хууль зүйн байнгын хороо өнөөдрийн хуралдаанаараа Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын мэдээллийг сонслоо. Тус Комиссын дарга Ж.Хунан зэвсэгт хүчний ... дугаар ангид гарсан асуудалтай холбогдуулан Хүний эрхийн Үндэсний Комиссоос авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний талаар мэдээлэл танилцуулсан.

Зэвсэгт хүчний … дугаар ангид энэ сарын 13-ны өдөр байлдагч амь насаа алдсан бөгөөд Комисс мэдээлэл авсан даруйдаа холбогдох талуудаас мэдээлэл авч, тодруулж ажилласан байна. Тухайн өдөр цагдаагийн байгууллагын бие бүрэлдэхүүн … дугаар ангид ажиллаж байсан учраас хэргийн газрын үзлэгт саад болохгүйн тулд арван нэгдүгээр сарын 13-ны өдөр тухайн анги дээр очих боломжгүй байсан гэв. Маргааш нь буюу арван нэгдүгээр сарын 14-ний өдөр 14 хүний бүрэлдэхүүнтэй Комиссын баг зэвсэгт хүчний … дугаар ангид очиж, ажиллажээ.

Тус баг байлдагч нарын цэрэг татлагын үеийн нөхцөл байдлын талаар тодруулж, тухайн ангийн бие бүрэлдэхүүний хамрагдаж байсан эрүүл мэндийн үзлэг, үйлчилгээтэй холбоотой мэдээллийг нягталж, шалгасан болохыг Ж.Хунан дарга танилцуулсан. Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын бүрэлдэхүүн зэвсэгт хүчний … дугаар ангид ажиллах үеэр тухайн ангийн нийт алба хаагч, байлдагчид нэгдсэн журмаар эмнэлгийн үзлэг, шинжилгээнд хамрагдаж, удирдлагууд нь эрүүл мэндийн дэвтэр, холбогдох баримт бичгийг авч явсан байсан учир танилцах боломжгүй байсныг дурдав. Зэвсэгт хүчний … дугаар ангид Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын баг бүрэлдэхүүн ажиллахдаа тухайн ангид алба хааж байгаа байлдагч нартай ганцаарчилсан ярилцлагыг хийсэн гэлээ. Нийтдээ 138 хүнтэй, хоёр өдрийн турш ганцаарчилсан ярилцлага хийсэн байна. Үүссэн нөхцөл байдалтай холбоотойгоор цагдаагийн байгууллагаас камерын бичлэг, төхөөрөмжийг шалгахаар авсан байсан учир Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын баг бүрэлдэхүүн тухайн ангийн камерын бичлэгийг үзэх боломжгүй байсан гэв. Тиймээс баг бүрэлдэхүүн хугацаат цэргийн алба хаагчдын байр, эмнэлэг, спорт төв, гал тогоо, ариун цэвэр сахих байгууламжид хяналт, шалгалт хийж, зэвсэгт хүчний … дугаар ангийн байлдагчид шаардлага хангахгүй нөхцөлд үүрэг гүйцэтгэж байсан гэх урьдчилсан дүгнэлт гаргасан болохоо Ж.Хунан дарга мэдээллээ.

Ганцаарчилсан ярилцлагын үеэр хугацаат цэргийн алба хаагчид долоо хоногт нэг удаа усанд ордог, ариун цэвэр сахих боломжгүй байдаг, хоолны чанар муу байгаа талаарх саналыг олон давтамжтай хэлсэн байна. Камерын хяналт сул байдгаас байлдагчдын хувийн эд зүйлс алга болох тохиолдол цөөнгүй байдаг талаар дурдагдаж байсан аж. Түүнчлэн байлдагчид нийтдээ ханиалгатай, уушгины хатгалгаа туссан байх магадлалтай байсан ч цөөн эм өгөх төдийгөөр эрүүл мэндийн үйлчилгээ үзүүлсэн байсан нь Комиссын баг бүрэлдэхүүний анхаарлыг татсан талаар мэдээлэлд дурдлаа. Үүний зэрэгцээ оюутнуудыг цэрэгт татснаас үүдэн сургалтын төлбөрийн асуудалдаа санаа зовж буй талаараа цөөнгүй байлдагч хэлж байсныг дурдаад, анхаарах ёстой асуудал мөн хэмээн мэдээлэлд дурдсан юм. Үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулан хууль хяналтын байгууллагууд холбогдох ажиллагаа явуулж байгаа тул эцсийн дүгнэлт гаргаагүй бөгөөд холбогдох баримт, мэдээлэлтэй танилцаж, нягталсны дараа эцсийн дүгнэлт гарч, зөвлөмж, шаардлагыг холбогдох байгууллагуудад хүргүүлэх болно гэдгийг Ж.Хунан дарга мэдээллийнхээ төгсгөлд хэлсэн.

Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын танилцуулсан мэдээлэлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхцэцэг, Б.Энх-Амгалан, Ц.Сандаг-Очир нар асуулт асууж, хариулт авав.

Улсын Их Хурлын Хүний эрхийн дэд хороо 2021 оны дөрөвдүгээр сарын 06-ны өдрийн хуралдаанаараа төрийн цэргийн байгууллагад хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчих, “цэргийн дэг” нэрийн дор хугацаат цэргийн алба хаагчдыг дарамтлах, эрүүл мэнд, амь насанд нь хохирол учруулах зүй бус үйлдлүүд удаа дараа гарч байгаа асуудлыг хэлэлцсэн болохыг Ц.Мөнхцэцэг гишүүн дурдаад “Тухайн хуралдаанд Хүний эрхийн Үндэсний Комисс хугацаат цэргийн алба хаагчдаас ирүүлсэн дүрмийн бус харилцааны талаарх гомдол, мэдээллийг танилцуулж, энэ чиглэлээр суурь судалгаа хийнэ гэж байсан. Энэ судалгааг хийсэн үү” хэмээн тодруулав. Түүнчлэн дүрмийн бус харилцаанаас үүдсэн хугацаат цэргийн алба хаагчдын гомдол мэдээллийг шийдвэрлэсэн эсэх, энэ чиглэлээр ямар арга хэмжээ авч байсан талаар лавласан. Зэвсэгт хүчний анги, нэгтгэл, батлан хамгаалах салбарт хүний эрхийг хангах, хамгаалах тал дээр ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх зөвлөмжийг өгөх талаар гишүүн тодруулсан.

Тухайн үед Улсын Их Хурлын Хүний эрхийн дэд хорооноос өгсөн үүрэг, чиглэлийн дагуу хугацаат цэргийн алба хаагчдын эрх, ашиг сонирхол зөрчигдөж байгаа гомдол, мэдээлэл хүлээн авах тусгай суваг буюу 92050222 тусгай дугаарыг нээж, ажиллуулсаар байгаа юм байна. Энэ сувгаар хугацаат цэргийн алба хаагчдын, энэ хүрээнд сүүлийн таван жилийн доторх мэдээлэл, гомдлыг хүлээн авч байгаа бөгөөд дөрвөн гомдол ирсэн гэдэг мэдээллийг Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын гишүүн Б.Энхболд хэлэв. Үүний хоёр нь хугацаат цэргийн алба хаагчийн гомдол байсан аж. Суурь судалгааг тухайн жилдээ зэвсэгт хүчний 16 анги, байгууллагын 1500 орчим алба хаагчийг хамруулан хийсэн байна, мөн эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн 126 кейс дээр түүвэр судалгаа хийжээ. Энэ судалгааг Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 21 дэх илтгэлээр танилцуулсан бөгөөд энэ дагуу Улсын Их Хурал холбогдох тогтоолыг баталж, Засгийн газар болон холбогдох байгууллагуудад үүрэг чиглэл өгсөн байна. Энэхүү тогтоолын хэрэгжилтийг шалгах хүрээнд зэвсэгт хүчний долоон ангид Хүний эрхийн Үндэсний Комисс ажилласан байна. Тухайн тогтоолд "цэргийн албанд хүний амь нас, эрүүл мэнд хохирч байгаа шалтгаан, нөхцөлд дүгнэлт хийж гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, цэргийн дүрмийн бус харьцааг илрүүлэх, бүртгэх, таслан зогсоох арга хэмжээ авч, хэрэгжилтэд хяналт тавих"-ыг даалгасан ч хэрэгжилт хангалтгүй байгаа гэв. Тухайлбал, ахуйн болон арын ажил, албыг хугацаат цэргийн алба хаагчдаар гүйцэтгүүлсээр байвал осол, эндэгдэл, золгүй тохиолдлууд гарах, амь насаа алдах эрсдэл буурахгүй гэдэг дүгнэлтийг гаргаснаа онцолсон. Түүнчлэн хугацаат цэргийн алба хаах явцдаа эрүүл мэнд, сэтгэл санааны хохирол амссан иргэдэд нөхөн төлбөр олгох, тусламж, дэмжлэг үзүүлэх шаардлагын талаар Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын гишүүн Б.Энхболд мэдээлсэн. Хүний эрхийн Үндэсний Комисс хугацаат цэргийн алба хаагчдын нөхцөл байдлын талаарх гурван удаагийн дүгнэлтийг Улсын Их Хуралд танилцуулж, тухай бүрд холбогдох арга хэмжээг авч ажилласан болохыг дурдав. Эх орноо хамгаалах үйлс, хугацаат цэргийн алба хаах нь нэр төрийн хэрэг байхын зэрэгцээ хүний эрхийн зөрчилгүй байх ёстой гэдэг байр суурийг Ц.Мөнхцэцэг гишүүн илэрхийлсэн. 

Хугацаат цэргийн алба хаагчид болон тэдгээрийн ар гэрийнхэн зэвсэгт хүчний анги, нэгтгэлийн удирдлага, алба хаагчид хугацаат цэргийн алба хаагчидтай хүн ёсоор харилцдаг байх, тухайн орчинд болсон гэмт хэргийн үнэн мөнийг тогтооход онцгой анхаарах, цэргийн анги нэгтгэл дэх эрх зүйн орчныг сайжруулах, орчин нөхцөлийг сайжруулах шаардлага, хэрэгцээний талаар Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энх-Амгалан хөндөв. Түүнчлэн хугацаат цэргийн алба хаах явцдаа эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаараа хохирсон иргэдэд нөхөн төлбөр олгох асуудлыг анхаарах шаардлагын талаар уламжиллаа. Мөн Улсын Их Хурлын дээр дурдагдсан холбогдох тогтоолын хэрэгжилтийг Байнгын хороогоор сонсох хүсэлтийг хэлж байв.

Оюутнуудыг цэрэгт татсан тохиолдлын талаар Ц.Сандаг-Очир гишүүн лавлаж, цэрэг татлагын үйл явц, бодлого, арга хэмжээний талаар хөндөөд зарим зүйлийг тодрууллаа. Хүний эрхийн Үндэсний Комисс өнгөрсөн хугацаанд хугацаат цэргийн алба хаагчийн алба хааж буй нөхцөл байдлын талаар судалж, анхаарал хандуулж ирснийг Ж.Хунан дарга хэлээд "Цэрэг татлагын үйл явцыг хянан шалгах, дүн шинжилгээ хийх шаардлага бий. Комисс цаашид энэ чиглэлээр ажиллахаар төлөвлөж байгаа" гэлээ. Улсын Их Хурлын 2022 оны “Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх 21 дэх илтгэлийг хэлэлцсэнтэй холбогдуулан авах зарим арга хэмжээний тухай” 49 дүгээр тогтоолын хэрэгжилтийг Хүний эрхийн Үндэсний Комисс шалгаж, холбогдох анги нэгтгэлүүдэд зөвлөмж хүргүүлсэн гэдгээ хэлсэн. Түүнчлэн зэвсэгт хүчин, батлан хамгаалах салбарын төсвийг хүсэлт, саналынх нь дагуу хангалттай хуваарилах шаардлагын талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл, тайлбар өгсөн. Батлан хамгаалах салбарын нийт бие бүрэлдэхүүнд хүний эрхийн талаарх сургалт, мэдээлэл өгөх хөтөлбөрийг Комиссоос санаачлан хэрэгжүүлэх, цэрэг татлагын үйл явцад хяналт тавих саналыг Ц.Сандаг-Очир гишүүн хэлсэн.  

Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын судалгаануудад цэргийн ангийн нөхцөл байдал шаардлага хангахгүй байгааг дурдсан байгааг тэрбээр онцлоод “Үүн дээр хяналт, шалгалтынхаа явцад анхаарал хандуулж, төсвийн хүртээмжийн талаар анхаарч, шаардлагатай төсвийг батлуулдаг байхад онцгой анхаарч ажиллаарай. Монгол Улсын жил жилийн улсын төсөв хүний эрхийг хангасан, иргэндээ ээлтэй төсөв байх ёстой” хэмээв.