Зээлдэгчийн “хар жагсаалт” гэх санхүүгийн ялыг арилгана

УИХ-ын чуулганы 2025.05.16-ны өдрийн хуралдаанаар УИХ-ын гишүүн Э.Батшугарын өргөн барьсан Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл батлагдсан. Улмаар Монголбанк зээлдэгчийн онооны систем болон, холбогдох журмыг боловсруулж 9 сарын 10-наас хэрэгжиж эхлэхээр боллоо.

 Зээлийн мэдээллийн сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл хэрэгжиж эхэлсэнээр дараах эерэг өөрчлөлтүүд бий болно:

• Зээлдэгчийн “хар жагсаалт” гэх санхүүгийн ялыг арилгана;
• Зээлийн хүү, зээлдэгчид тавигдах барьцаа хөрөнгийн шаардлага буурна;
• Санхүүгийн үйлчилгээний хамгийн таатай нөхцөлийг зөвхөн том аж ахуйн нэгж, барьцаа хөрөнгөтэй зээлдэгч хүртдэг тогтолцоог өөрчилж зээлдэгчийн онооны мэдээлэлд тулгуурлаж зөвхөн барьцаа хөрөнгө шаардахгүйгээр уян хатан нөхцөлтэй зээлийг санхүүгийн сахилга баттай иргэдэд олгох нөхцөлийг бий болгоно;
• Онооны систем нэвтэрснээр зээлийн эрсдэлийг үнэлэх боломж нэмэгдэж, зээлийн хүртээмж илүү оновчтой болох нөхцөл бүрдэнэ;
• Банк, санхүүгийн салбарын үйлчилгээний хүртээмж сайжирч, салбарын өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлж иргэд банкны шаардлагаар бус өөрийн хүссэн банкийг сонгон үйлчлүүлдэг болно;
• Банк, санхүүгийн салбарын эрсдэл даах чадварыг нэмэгдүүлж эдийн засаг, санхүүгийн тогтвортой байдалд эерэг нөлөөлөл авчирна.

 Зээлийн мэдээллийн сангийн  лавлагаанд өөрчлөлт оруулах тухай

УИХ-аас 2025 оны 05 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан “Зээлийн мэдээллийн тухай хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэх болон Зээлийн мэдээллийн лавлагаанд зээлийн мэдээллийг хугацааны болон чанарын ангилалаар тусгасанаар олон нийтийн дунд “Монголбанкны хар жагсаалтад орсон тул иргэд зээл авах боломжгүй болж байна” гэсэн буруу ойлголт, сөрөг хандлагыг байхгүй болгох, иргэдийн санхүүгийн боломжийг хязгаарлаж буй одоогийн тогтолцоог өөрчилөх зорилгоор зээлийн мэдээллийн лавлагаанд хугацааны ангиллын мэдээллийг тусгахгүй байх шийдвэрийг 2025 оны 09 дүгээр сарын 01-ний өдөр гаргаж тус шийдвэр хэрэгжиж эхлэх хугацаа нь 09 дүгээр сарын 10-ны өдөр байхаар тохируулсан. Учир нь зээл олгогч банк, санхүүгийн байгууллагууд дотоод системдээ өөрчлөлт оруулах шаардлагатай тус хугацааг олгосон юм.

Арилжааны банкууд нь Монголбанкны Ерөнхийлөгч, Сангийн сайдын 2019 оны А-155/134 дугаар хамтарсан тушаалын хавсралт болох “Активыг ангилах, активын эрсдэлийн сан байгуулж, зарцуулах журам”-ын дагуу зээлийн мэдээллийг Монголбанкны зээлийн мэдээллийн санд нийлүүлдэг. Тус лавлагаанд туссан ангиллын мэдээллийг арилжааны банкууд болон бусад санхүүгийн байгууллагууд зээлийн эрсдэлийг үнэлэхдээ ашиглаж ирсэн бөгөөд сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй хөгжиж буй дижитал зээлийн шийдвэр гаргалтад ч мөн өргөнөөр ашигладаг.

Гэвч энэ тогтолцоо нь олон улсын сайн туршлагад нийцэхгүй байгаа бөгөөд харилцагч зөвхөн нэг зээл дээрээ хугацаа хэтрүүлсний улмаас ангилалд орж, улмаар цаашид аливаа байгууллагаас зээл авах боломжгүй болох сөрөг үр дагавар бий болгож байна.

Анх дээрх журмын хүрээнд нийлүүлэгдэж буй зээлийн хугацаа болон чанарын ангиллын мэдээлэл нь зөвхөн Монголбанкны дотоод хяналт, шалгалт болон судалгааны зориулалтаар ашиглагдах ёстой байсан ч тухайн үед зээлийн мэдээллийн үйлчилгээ үзүүлэгч этгээд байхгүй, зээлийн онооны систем бүрдээгүй байсантай холбоотойгоор дээрх тогтолцоо бүрэлдсэн байна.

Мөн хугацааны ангиллыг зээлийн лавлагаанд тусгаж байгаа нь олон нийтийн дунд “Монголбанкны хар жагсаалтад орсон тул иргэд зээл авах боломжгүй болж байна” гэсэн буруу ойлголт, сөрөг хандлагыг түгээж байна.

Тиймээс Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орсноор зээлийн онооны аргачлал хэрэгжих эрх зүйн боломж бүрэн бүрдсэн тул зээлийн эрсдэлийг тооцохдоо ангилал бус зээлийн оноог өргөнөөр ашиглах нөхцөл бүрдээд байна. Иймд иргэдийн санхүүгийн боломжийг хэтэрхий хязгаарлаж буй одоогийн тогтолцоог өөрчилж, зээлийн мэдээллийн лавлагаанд хугацааны ангиллын мэдээллийг тусгахгүй байх арга хэмжээг Монголбанкны зүгээс хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн.