"Толгойтын ус түгээгч" Б.Балжинням ба ардын популистуудын гай

Ядарсан нэгнийгээ өрөвдөж хайрладаг, чадах ядахаараа тус болдог сайхан сэтгэл монгол хүн бүрийн дотор бий. Бид хэзээ ч, хаана ч энэ сэтгэлээ ил гаргадаг, нэг, нэгнээ тусалж дэмжиж ирсэн. Угаас "Гар гараа угааж, хүн хүнээ түшдэг" нь хорвоогийн жам. 

Гэхдээ, олон нийтийн сүлжээний нөлөө нэмэгдэх тусам энэ сэдвийг хөндөх нэг учир бий болчихлоо. Өвөг дээдсийн өрөвч, тусч сэтгэл өнөө цагт өнгө, мөнгөний шунал, өчүүхэн эрх ашгийн илрэл болж, улмаар эрх баригчдын шийдвэр, шийдэлд нөлөөлөн улс орны урагш алхахыг нь хорьж байгаа юм биш үү гэсэн бодол ч төрөх болов.

Толгойтын ус түгээгч н.Баялжинням хэмээх ухаалаг эр телевизийн нэвтрүүлэгт орлоо. Чаддаг ажлаа хийгээд, амьдралаа алдаж асгачихгүй гэж тэмцэж яваа жирийн нэг залуу байна. Архи дарс уудаггүй, байгаадаа сэтгэл хангалуун, эргэн тойрондоо тус дэмтэй, зөв үзэл бодолтой нь хайр татмаар. Ийм нэгэн залуу өнгөрсөн өдрүүдэд сошиал орчинд танигдаж, "од" боллоо. 

"Ядуу байгаадаа сэтгэл хангалуун амьдар гэлээ", "Олсон орлогоосоо эхлээд төлбөрүүдээ төлөө хоолтой, хоолгүй амьдар гэдэг сурталчилгаа байна" гэх мэт ундууцал бас гарсныг энд онцлохгүй. Сошиал медиа гэдэг угаас олон үзэл бодлын нийлбэр, авшгүй, хаяшгүй санаанууд бялдаж байдаг газар. 

Харин араас нь цуварсан бэлгийн цуваа, юм өгөх гэж байгаагаа зарласан ардын популистуудын постууд нэгд, "Балжинням шиг залуус олон байгаа", хоёрт "Ядуусыг дэмжих нь дундаж давхаргынхны ачааг нэмдэг" гэсэн үнэнтэй зөрчилдөөд  бичихгүй байж чадсангүй. 

"Балжинням шиг залуус олон байгаа" гэсний учир нь, зөв бодолтой, чимээгүй хөдөлмөрлөөд явдаг мундаг залуучууд олон байгаа гэдгээс гадна, хоёр дахь шалтгаантайгаа нягт холбоотой юм. Гашуун үнэнийг хэлэхэд, Толгойтын ус түгээгч, иргэн Балжинням Монгол Улсын дундаж давхаргынхны төлөөлөл байна. 

Олон улсад амьжиргааны бүх зардлаа гаргаад цаана нь аялал зугаалгад зарцуулах мөнгө хуримтлуулж чадаж байвал "Дундаж давхарга"гэж үздэг. Харин манайд мэргэжил боловсрол эзэмшсэн, ажил хөдөлмөр эрхэлж татвар төлдөг хүмүүсээ “дундаж давхарга” гэж үздэг. 

Балжинням ТҮК-т ажиллаж 3.5 сая төгрөгийн цалин авах боломж байгаа ч татвар төлөхгүйгээр сая гаруй төгрөгийн орлого олохыг илүүд үзэж байна. Яг тухайн хүний хувьд өрөвч цайлган сэтгэлтэй нь холбоотойгоор гарсан шийдвэр боловч ААН давхар тайлан гаргаж, ажилтнууд НДШ-ээс бултаж байгааг яг л харуулна. 

Төр өөрөө л "баталгаажих түвшин" гэж хэт бага тоо тавих замаар "Дундаж" гэж өргөмжлөн, статистикт ядуусын тоог бага харагдуулахдаа ашигладаг болохоос үнэндээ ажилгүй болчихвол маргааш нь л ямар ч орлогогүй, ядуугийн ядуу болж хувирах өндөр эрсдэлтэй хүмүүс. Балжиннямтай адилхан. 

Популист гэж зөвхөн улстөрчийг нэрлэдэггүй. Сэдэл өгдөг, тийм болоход хүргэдэг, нэхдэг жирийн ард ч популист байж болдог. Сошиал медиа нь эрх баригчдын бодлого, шийдвэр гаргахдаа ашигладаг барометр болж хувирсан энэ үед тийм поп ардууд олон байх нь төрд хулгай хийх, эрх мэдлээ өсгөх сайхан боломж өгдөг. Яг ийм ардын популистуудаас болж улс орны эрх ашигт хортой олон ч шийдвэрүүд гарсан даа. Яагаад гэвэл, эрх баригчид иргэдэд ашиггүй шийдвэрийг ашигтай мэтээр харагдуулахдаа дэндүү гарамгай. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг нэмэгдүүлсэн нь иргэдийн орлогыг бодсон гэхээс илүү бүтэн цагаар ажилладаг хувийн хэвшлийнхэн НДШ-ээ цалингийн доод хэмжээгээр төлөх нь нэмэгдсэн учраас ахиу шитгэл авах гэсэн л арга шүү дээ. Түүнээс биш төрд тийм бага цалинтай ажилтан бараг байхгүй. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг өндөр тогтоох нь олон газар цагийн ажил зэрэг хийх сонирхолтой залуус, тэднийг ажиллуулж зардлаа хэмнэх гэсэн ААН-үүдэд харин ч дарамт болж байгаа гэдгийг П.Сайнзориг гишүүн хөндөж л байсан.   

Халамжийн бодлого улс орны хөгжилд хорлонтой гэдгийг бүгд л мэддэг, хэлдэг. Гэсэн ч төсөвт эзлэх халамжийн хэмжээ буурахгүй байгаа. Эцсийн эцэст, иргэдийнхээ бий болгосон баялгийг төр хурааж аваад дахиж хуваарилна гэдэг өөртөө эрх мэдлийг авч байна л гэсэн үг. Үнэн хэрэгтээ халамж дэмжлэг нь байгаа онодоггүй гэдгийг Балжинням ч гэсэн нэвтрүүлгийн үеэр тодорхой хэлсэн. 

Тэгэхээр миний хэлэх гээд байгаа санаа гэвэл, өөрсдөө яг адилхан эмзэг юм байж адилхан нэгнээ хэт эвийлж, өрөвдөж, "Эрх баригчдыг ядуусыг буюу цаад утгаараа ядуурлыг дэмжсэн бодлого явуулахыг нь битгий өөхшүүлээч ээ"  л гэж байгаа юм. 

Засгийн газар одоо татварыг бууруулахаар судалгаа хийж эхэлсэн. Ингэхдээ "Бага орлоготой ААН, бага орлоготой иргэдээ дэмжиж, татварын хөнгөлөлтийг тэдэн рүү чиглүүлнэ" гэсэн мессежийг өгч байна. Нэг талдаа "Хэн хөнгөлөлт эдлэхийг төр шийднэ". Нөгөө талдаа татварын хөнгөлөлт авахын тулд ААН бага орлого олох хэрэгтэй болох нь. Энэ хаанахын ёс вэ. Энэ ардын популистуудын гай.

НӨАТ-ын буцаалтыг нэмэх гэснээ "Их юм худалдаж авдаг баячуудад их буцаалт очих учраас хувь хэмжээг нь хөнгөлнө" гэсэн асуудал ч яригдсан. Буцаалт нэм гэж шаардахаас илүү баячуудад мөнгө өгөхгүй байх ядуу олонхын сэтгэлзүйтэй тоглочихсон. Яг нарийндаа буцаалт бага байгаа нь далд эдийн засгийг хамгаалж байгаа юм шүү дээ. Энэ мэтчилэн, ардын популистууд жирийн ядуусыг эвийлж шуураад, төр нь ядуусыг эвийлж бодлого хийгээд байвал энэ улс яаж хөгжих вэ.