Дэлхийн дайны аюул бодитой юу

Саяхан Нью Йорк хотод болсон НҮБ-ын чуулганаар гишүүн улс орнууд "Ирээдүйн төлөө гэрээ" гэх баримт бичгийг санал хураалтгүйгээр баталсан билээ. Энэхүү баримт бичгийг баталсны цаад зорилго нь өнгөн хэсэгтээ олонхын сайн сайхны тулд Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүдийн заримыг "алсгасч", оролцоогүйгээр нь шийдвэр гаргах механизмыг бүрдүүлнэ гэж байгаа ч цаад санаархал нь ОХУ-ын зэвсгийг хураах юм. ОХУ ч санал хураахаас өмнө нэмэлт оруулах гэж зүтгэсэн хэдэн заалтын нэг нь энэ заалт байсан. 

Гэтэл ОХУ-аас зэвсэг хураана гэж юу билээ. Эндээс хоёр туйлын тэмцэл шинэ шатанд гарч, нэгийгээ үзэхэд улам л бэлэн болж байгаа бодит байдлыг л дэлхий нийт ойлгож авцгаалаа. Одоо олон улсын анхаарал энэ сарын 22-нд болох БРИКС-ийн чуулга уулзалтыг амьсгаа даран хүлээж байгаа бөгөөд чухам эндээс НҮБ-ын задрал эхэлнэ, далд үргэлжилж байсан хоёр хүчний тэмцэл ил болно гэж үзэгсэд ч олон байна. 

ХҮЙТЭН ДАЙНЫ АЮУЛ БОДИТОЙ

XX зуунтайгаа хамт үлдсэн гэж бодож байсан “Хүйтэн дайн”, “Зэвсэглэлээр хөөцөлдөх”, “Төмөр хөшиг” гэсэн үгс дэлхийн тэргүүлэх гүрнүүдийн удирдагчдын амнаас цөөн бус сонсогдох болжээ. Зарим жижиг улстөрчид дэлхийн III дайны талаар ч ярьж буй. Эсрэгээрээ “Юун дэлхийн дайн, тийм юм болохгүй” гэх нь ч байна. Гэвч “Овоо босгоогүй бол шаазгай хаанаас суух вэ” гэж үг бий. 

АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга Майк Помпео 2019 онд улс нь “Бага болон дундын зайн тусгалтай пуужин хорогдуулах гэрээ”-ний үүргээсээ түдгэлзэж байгааг зарласны дараа Ерөнхийлөгч Доналд Трамп “Хэрвээ ОХУ гэрээний үүргээ биелүүлж эхлэхгүй бол бид гэрээнээс бүрмөсөн гарна. Гараад зогсохгүй ОХУ-д цэрэг зэвсгийн хүчээр хариу арга хэмжээ авна. Ямар арга хэмжээ авах вэ гэдгээ Европ түншүүдтэйгээ ярилцаад эхэлчихсэн” гэж мэдэгдсэн. 

АНУ, ОХУ цэрэг зэвсгээр тулахдаа хүрвэл юу болохыг таахад хэцүү биш. Үнэндээ “Арай үгүй байлгүй” гэж тайвширч л байгаа болохоос ямар нэг юм болох урьдач нөхцөл бага багаар бүрэлдсээр буй. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ч хэсэгчилсэн мэдээлэл л яваад байгаа болохоос нөхцөл байдлыг эвлүүлээд тоймлочих зүрхтэй улстөрч тун ховор байна. Google хайлтын системд хэрэглэгчид дээрх үгсийг хамгийн ихээр хайж байгаа нь энэ хүмүүс энэ сэдвийг сонирхож байна гэсэн үг. Тиймээс “Хүйтэн дайн”, “Төмөр хөшиг”, “Зэвсэглэлээр хөөцөлдөх явдал” үнэхээр бодитой юу гэдэг асуултад хариулт хайлаа.

"ЗЭВСЭГЛЭЛЭЭР ХӨӨЦӨЛДӨХ" АЮУЛ БОДИТОЙ

АНУ “Бага болон дундын зайн тусгалтай пуужингийн тоог хорогдуулах гэрээ”- ний үүргээсээ түдгэлзсэн. Майк Помпео мэдэгдэл хийснийхээ дараа “Вашингтон гэрээнээс гарснаар зэвсэглэлээр хөөцөлдөх явдал дахин эхэлнэ гэж бодохгүй байна” гэж онцлон хэлсэн ч ажиглагчид өөр бодолтой байгаа юм. Вашингтоны шийдвэр нэлээд дээр үеэс тодорхой байсан бөгөөд зургаан сарын дараахь шийдвэр ч тодорхой, мөн энэ шийдвэр нь их гүрнүүдийн дунд зэвсэглэлээр хөөцөлдөх өрсөлдөөнийг дахин эхлүүлнэ гэцгээж буй. Ноцтой нь, ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн хэвлэлийн төлөөлөгч Д.Песков “Кремльд Вашингтоны шийдвэр гэнэтийнх биш, асуудлыг Цагаан ордонд аль эрт шийдсэн байсан” хэмээн шинжээчдийн таамгийг баталсан. 

Ричард Никсон, Михайл Горбачев нарын 1987 онд гарын үсэг зурсан Дундын болон ойрын зайн пуужинг хорогдуулах тухай хэлэлцээр нь 1970-аад онд эрчимтэй хэрэгжсэн зэвсэглэлээр хөөцөлдөх явдлыг тогтоон барих зорилготой байсан. Гэрээнд зааснаар хоёр тал дундын (1000-5500 км) болон ойрын (500-1000 км) тусгалтай пуужингуудыг үйлдвэрлэхгүй, туршихгүй байх үүрэг хүлээсэн юм. Хэрвээ ОХУ пуужин үйлдвэрлэж туршсаар АНУ хэлэлцээрээс гарвал зэвсэглэлээр хөөцөлдөх явдал дахин эхэлнэ. Тэгэхээр, “Зэвсэглэлээр хөөцөлдөх”-ийн тухайд, зовинол бодитой.

ДЭЛХИЙН ДАЙНЫ АЮУЛ Ч БОДИТОЙ

Дэлхийн II дайны дараа ялагч гүрнүүд Евразийг өөрсдийн нөлөөний бүсдээ хувааж авсан билээ. Энэ нь социализм, капитализмыг шууд хиллүүлж улмаар “Төмөр хөшиг” гэж нэрлэсэн хагарлыг үүсгэсэн түүхтэй. Их Британийн Ерөнхий сайд У.Черчилль 1946 оны 3-р сарын 05-нд АНУ-ын Фултон хотод “Оросын баатарлаг ард түмэн, миний дайчин анд нөхөр, маршал Сталиныг би гүнээ хүндэтгэж, бахархаж байна… Өрнөдийн ардчилал дээр улааны аюул нөмөрлөө… Балтийн тэнгисээс Адриатын тэнгис, Триест хүртэл Европ тив дээгүүр Төмөр хөшиг татагдлаа. Төв болон дорнод Европын эртний улсуудын нийслэл тэр хөшигний цаана орлоо…” хэмээн мэдэгдэл хийснээр Хүйтэн дайн эхэлсэн. 

Хүчирхэг Германыг буулган Дорнод Европ, Төв Европыг нөлөөндөө авсан Й.Сталин ид формтой цэрэг зэвсгийн хүчээ ашиглан цааш нэг алхаад л баруун Европыг атгандаа оруулна гэж тооцож байсныг мэдэрсэндээ У.Черчилль дээрх мэдэгдлийг хийж АНУ-аас өмөг түшиг хүссэн ч гэж болно. Үүний дагуу Умард Атлантын цэргийн эвсэл байгуулагдаж, “Хүйтэн дайн” гэж нэрлэгдсэн геополитикийн харгис тоглоом, ардаа эзэнтэй дайн тулаанууд эхэлсэн байдаг. 

Тэгвэл энэ удаа нөхцөл байдал “Хүйтэн дайн”-ы хэмжээнд аль хэдийнэ хүрчээ. Ялгаа нь, 70 жилийн өмнө ЗХУ баруун Европыг айдас хүйдэст автуулж байсан бол одоо НАТО, баруун Европ ОХУ-ыг нэгмөсөн дарахаар айлгаж байна. Үгүй юм гэхэд оросууд өөрсдөө тэгж бодож байгаа. 

Европын холбоо Украин, Гүрж, Молдав улсыг элсүүлэн авах гэж оролдсоноос болж “Украины хямрал” эхэлснийг мэдэж байгаа. ОХУ тэр хүртэл тэвчээртэй хандсан ч АНУ-ын Батлан хамгаалахын сайд Эштон Картер “Балтийн тэнгис болон Дорнод Европын улсуудад зэвсэг байршуулна” гэж мэдэгдсэний дараа тэсгэл алдаж шийдвэртэй хөдлөн эрх ашгаа хамгаалж эхэлсэн байдаг. Эштон Картер “Нэмж байршуулах зэвсэглэл нь ердөө л 250 танк, хөдөлгөөнт пуужин, явган цэргийн хуягт машин” гэж тайлбарласан ч Москва пуужингаас эсэргүүцэн хамгаалах системийнхээ хүчин чадлыг нэмж, алсын тусгалтай С400 Триумф, “Панцирь С” зөөгч пуужингийн цогцолборуудыг дорнод хилийнхээ дагуу байршуулсан байдаг. Улмаар Крымыг ч өөрийн болгосон билээ.

Оросууд яагаад ингэж шийдвэртэй хөдлөх болсныг Крымын санал хураалт болсны дараа Гадаад харилцааны сайд С.Лавров “ОРТ” телевизээр дамжуулан дэлхий нийтэд тайлбарласныг товчхон ч гэсэн хүргэх нь зөв болов уу. 

Тэрээр “ЗХУ задарч, Варшавын гэрээ байгуулах үед бид Европын хамтын ажиллагааны байгууллагатай “НАТО-г цаашид тэлэхгүй” гэж хатуу тохирсон юм. Тэр үед биднийг ятгаж, “Бүх улс ижил тэгш эрхтэй хамтран ажиллах болно” гэж байсан. “Нэг улс өөрийнхөө аюулгүй байдлыг хангахын тулд нөгөө улсаа эрсдэлд оруулахгүй гэсэн зарчмыг хатуу мөрдөнө” гэсэн. 

Харамсалтай нь “Барууныхан” энэ зарчмаа биелүүлж чадалгүй удаа дараалан зөрчсөн. Эхлээд хоёр Герман нэгдэхэд эвслийн цэргийг Зүүн Германы нутагт оруулахгүй гэсэн. Гэвч тэгээгүй. Дараа нь НАТО-г зүүн тийш, зүүн болон Төв Европын орнууд руу тэлэхгүй” гэж амласан ч үүнийгээ бичгээр баталгаажуулаагүй. 

Үүний дараа ОХУ болон Европын хамтын ажиллагааны байгууллагаас ажлын хэсэг гарч, Европын холбоонд шинээр нэгдсэн улсуудын газар нутагт НАТО-гийн зэвсэгт хүчнийг байрлуулахгүй байхаар тохирсон. Гэвч бас л биелээгүй. Эвсэл зүүн Европын орнуудаар хүрээгээ тэлж, шинэ гишүүдийн нутаг дэвсгэр дээр цэргийн бааз нь байгуулагдсан. Амлалт биелээгүй. 

Үүний дараа Европын холбоо Украин, Молдав, Гүрж, Армен, Азербайжан Беларусь гэсэн хуучин ЗХУын бүрэлдэхүүнд байсан зургаан улсыг нэгтгэх зорилго бүхий “Дорнын хамтын ажиллагаа” нэртэй төсөл хэрэгжүүлж эхэлсэн. Тэд Украинтай хийж байгаа гэрээгээ Европын холбоо-Мексикийн хооронд хийгдсэн Чөлөөт худалдааны гэрээтэй адил гэж ойлгуулахыг хичээж байв. Гэтэл гэрээний талаар хэвлэлүүдэд гарсан мэдээллийг харахад зөвхөн худалдааны талаар биш, цаашид Европын холбоонд нэгтгэх бэлтгэлийг хангах тухай гэрээ байгуулах гэж байгаа болж таарсан. 

Умард Атлантын цэргийн эвслийг өргөжүүлэх, Европын холбоонд шинэ улсуудыг нэгтгэх, “Дорнын хамтын ажиллагаа” гээд энэ бүх төлөвлөгөө анхнаасаа АНУ-ын оролцоо, дэмжлэгтэйгээр хэрэгжиж байгаа. Үүнийг шууд батлах боломжгүй ч Украинтай холбоотой асуудлаар хийж байгаа АНУын алхам бүр үүнийг баталж байна. Энэ байдал биднийг түгшээж байгаа. Яагаад гэвэл асуудал зөвхөн ОХУ-Барууны, эсвэл ОХУ-Украины хоорондых биш болж таарч байна” хэмээн өгүүлж байв.

Тэгэхээр, С.Лавровын үгээр бол “Хүйтэн дайн” угаасаа дуусаагүй, далдуур үргэлжилж л байсан болж таарч байгаа юм. ЗХУ-ын үед буюу “Хүйтэн дайн”-ы үед дэлхийн улс орнууд Социалист орнууд, Барууны орнууд, гуравдагч ертөнцийн орнууд буюу Ази, Африк, Латин Америк гэсэн гурван талд хуваагддаг байсан. Одоогийн нөхцөл байдал тэр зүг рүү явж байгааг ажиглагчид баталсаар байна. Геополитик, цэрэг дайны чиглэлээр ажилладаг судлаач эрдэмтэд хэвлэлийнхний дунд эрэлт хэрэгцээтэй болж, зарим нь сайн дураараа үзэл бодлоо илэрхийлэн цаашдын төлвийг таамаглах болжээ.