Л.Хосбаяр: Хог хаягдлаас эрчим хүч гаргах, дахин боловсруулах төслүүдийг хэрэгжүүлнэ

Нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн салбар, ногоон хөгжил болон агаар, орчны бохирдлын асуудал хариуцсан орлогч Л.Хосбаяртай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Зүүн хойд Азийн хотын дарга нарын уулзалт хэдхэн хоногийн дараа Улаанбаатар хотод болох гэж байна. Олон улсын чуулга уулзалтад хэчнээн хотын, хэдэн дарга оролцох гэж байгаа вэ?

-Улаанбаатар хотын санаачилгаар анх зохион байгуулж байсан Зүүн хойд Азийн хотын дарга нарын чуулга уулзалт хоёр жил тутамд болдог. Энэ удаагийн VI чуулга уулзалт наймдугаар сарын 1-4-ний өдрүүдэд болох гэж байна. Цар тахлын улмаас сүүлийн хоёр удаагийн форум цахимаар болж байсан бол энэ удаагийнхад өндөр дээд хэмжээний төлөөлөгчид хүрэлцэн ирж байгаа. Чуулга уулзалтад оролцогч хотууд дэд бүтэц, хог хаягдлаас эрчим хүч гаргах, эко аялал жуулчлал, ногоон хөгжлийн талаар туршлагаа хуваалцана. Ингэснээр хотууд амьдрахад илүү таатай, байгальд ээлтэй хотыг бүрдүүлэхийн тулд хамтран ажиллах боломж нээгдэх юм.

-Зүүн хойд Азийн энэ удаагийн чуулга уулзалт ямар сэдвийн хүрээнд өрнөх вэ?

-Зүүн хойд Азийн орнууд онцлогтой. Энэ бүс нутагт хотжилт, эдийн засгийн өсөлт хурдацтай явагдаж байгаа. Гэхдээ үүнийг дагаад байгаль орчин, нийгмийн томоохон сорилтуудыг дагуулж байна. Энэ удаагийн чуулга уулзалтаар Зүүн хойд Азийн хотуудын тогтвортой хөгжил, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжин хэрэгжүүлэх талаар хотуудын дарга нар санал солилцоно, хамтран ажиллах боломжуудыг эрэлхийлнэ. Хотжилтыг дагасан сорилтуудыг даван туулахад тогтвортой хөгжил маш чухал байдаг. Энэ удаагийн чуулга уулзалт төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжихэд чиглэж байгаа. Ингэснээр хоёр салбарын давуу талуудыг хослуулан тогтвортой хөгжлийн зорилтод хүрэх механизмийг санал болгодог. Чуулга уулзалт хоёр үндсэн хуралдаанаар үргэлжилнэ. Эхнийх нь Тогтвортой дэд бүтэц, тээвэр, сэргээгдэх эрчим хүч, хог хаягдлын менежмент, дахин боловсруулалтын чиглэлээр төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжих тухай байх бол хоёрдугаар хуралдааныг эдийн засгийн өсөлтөд аялал жуулчлал, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжин ажиллах тухай сэдвээр хийхээр төлөвлөсөн.

-Хотын тогтвортой хөгжил гэдэгт юуг хамруулж байгаа вэ?

-Хотжилт эрчимтэй явагдаж байгаа Зүүн хойд Азийн орнуудын хувьд ирээдүйд ухаалаг, тэсвэртэй, тогтвортой хотууд байгуулахын тулд бүтээн байгуулалтыг дахин шинэчлэн хийх шаардлагатай байгаа. Тогтвортой хотын хөгжил гэдэг бол маш өргөн цар хүрээтэй ойлголт. Хүлэмжийн хийн ялгарал, бохирдлыг бууруулах нь энэ ойлголтод хамаарна, үүнийг дагаад эрчим хүчний үр ашгийг нэмэгдүүлэх, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийг ашиглах асуудлууд орж ирнэ. Тогтвортой тээвэр, дэд бүтцийг дэмжих бодлогууд, нийгмийн тэгш байдал, зайлшгүй шаардлагатай үйлчилгээний хүртээмжийг хангах зэрэг тогтвортой хотын хөгжлийн үндсэн тулгуурууд болно.

-Энэ хурлын бас нэгэн үндсэн сэдэв нь төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжих тухай байсан. Хотын тогтвортой хөгжлийн салбаруудад төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг яаж хангах юм?

-Хотын тогтвортой хөгжлийн гол салбаруудад дэд бүтэц, сэргээгдэх эрчим хүч, нийтийн тээвэр, тээврийн хэрэгсэл, хог хаягдлын менежмент ба дахин боловсруулалт, эдийн засгийн өсөлтөд чиглэсэн аялал жуулчлал зэргийг хамруулж байгаа. Ганц хоёрхноор нь жишээ авъя л даа. Сэргээгдэх эрчим хүч дээр гэхэд нар, салхи, усан цахилгаан станцын төслүүдэд хөрөнгө оруулах, хувийн болон төрийн байгууллагын барилгуудын эрчим хүчний хэмнэлтийг сайжруулах, шинэ барилгын стандартыг нэвтрүүлэх замаар дэмжих боломж байгаа. Нийтийн тээвэр, тээврийн хэрэгсэл дээр аюулгүй, хүртээмжтэй дэд бүтцийг бий болгох замаар унадаг дугуй зэрэг моторгүй тээврийн хэрэгслийг ашиглахыг дэмжих чиглэл барина. Харин хог хаягдлын менежмент, түүний дахин боловсруулалтад төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг дэмжихийн тулд хог хаягдлаас эрчим хүч гаргах, үйлдвэрлэх байгууламжийн төслүүд рүү илүү чиглэх ёстой.  Төрийн хяналт, хувийн хэвшлийн ур чадварыг хослуулах замаар инновацыг дэмжье л гэж байгаа юм, товчхондоо. Энэ оны эхнээс хэрэгжиж эхэлсэн Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуульд ч энэ талаар тусгасан байдаг.

-Хог хаягдлаас эрчим хүч гаргах, хог хаягдлыг дахин боловсруулах төслийг дэмжинэ гэж байна. Одоо манай улс, нийслэл Улаанбаатар хог хаягдлаа яаж устгадаг юм бэ, бас жилд хэчнээн тонн хог хаягдал гаргадаг вэ?

-Хамгийн сүүлийн судалгаагаар Улаанбаатар хотын төвлөрсөн хогийн цэгүүдэд жилдээ 1.5 сая тонн хог хаягдал ирж байгаа. Энэ нь сүүлийн таван жилд 18.5 хувиар өссөн үзүүлэлт. Гэтэл бид энэ 1.5 сая тонн хог хаягдлынхаа 80 гаруй хувийг ландфилд булж, 11.4 хувийг нь л дахин боловсруулж, үлдсэн багахан хувийг нь шатааж устгадаг гэсэн үг. Дэлхийн улс орнууд ландфилийн аргаас аль болох татгалзаж, дахин боловсруулалт руу чиглэсэн гэдгийг өндөр хөгжилтэй, хөгжиж байгаа орнуудын жишээнээс харж болдог. ХБНГУ гэхэд ландфилийн аргыг огт ашигладаггүй, Скандинавын орнууд хог хагдлынхаа ердөө 1-2 хувийг л ландфилд булж устгадаг байх жишээ байна. “Алсын хараа 2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”, Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, Нийслэлийн Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөр зэрэгт хог хаягдлыг дахин боловсруулах, хог хаягдлаас эрчим хүч үйлдвэрлэж хүлэмжийн хийг бууруулах тухай тусгасан байдаг. Нэг ёсондоо бид ч бас дэлхийн сайн жишгүүдийн адил хог хаягдлыг дарж булахаас дахин боловсруулалт руу гэсэн чиглэлийг барьж ажиллаж байгаа.

-Ландфилийн аргаар булахаас татгалзаж, боловсруулалт руу оруулахын тулд эхлээд мэдээж хог хаягдлынхаа бүтцийг тодорхойлж үйлдвэрүүдээ барьж байгуулах хэрэгтэй байх л даа. Энэ талаарх судалгааг хуваалцаж болох уу?

-Улаанбаатар хотын төвлөрсөн гурван цэгт ирж байгаа хог хаягдлыг бүтцээр нь аваад үзвэл нийт хог хаягдлын 60 хувь нь ахуйн хог хаягдал, 25 хувь нь гэр хорооллын үнс, 15 хувь нь барилгын хог хаягдал байгаа. Эндээс харахад нийт хог хаягдлын 60 хувийг эзлэдэг ахуйн хог хаягдлыг дахин боловсруулалтад оруулах нь илүү үр дүн авчрахаар харагдаж байна. Одоо манай улсад 34 дахин боловсруулах үйлдвэр үйл ажиллагаа эрхэлдэгээс идэвхтэй ажилладаг нь 17. Гэхдээ эдгээр нь ихэвчлэн хатуу буюу хуванцар, төмөр, цаасыг л дахин боловсруулалтад оруулдаг, ахуйн хог хаягдлаа ихэнхийг нь ландфил рүү оруулдаг. Хог хаягдлыг булах арга буюу ландфил нь маш их талбайг хамардаг, хөрсийг ихээр бохирдуулдаг, агаар орчныг мөн бохирдуулдаг, улс орнууд татгалзаад байгаа арга л даа. Улаанбаатар хот ч дахин боловсруулдаг 11.4 хувийг нэмэгдүүлж, ландфилд булдаг 80 гаруй хувийг бууруулахаар ажиллаж байгаа. Энэ чиглэлээр олон төсөл хөтөлбөр хэрэгжиж, үйлдвэрүүдийг барьж байгуулж байна. Барилга хот байгуулалтын яамны санхүүжилтээр 108 тонн хогийг ангилан ялгах хүчин чадал бүхий үйлдвэрийг ойрын хугацаанд ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байгаа. Швейцарын хөгжлийн агентлагтай хамтраад 3600 тонн, Европын холбооны санхүүжилтээр 36000 тонн хог ангилан ялгах үйлдвэрийг энэ онд ашиглалтад оруулах байх. Мөн Европын сэргээн босголь хөгжлийн банкны санхүүжилтээр 144 мянган тонн хогийг дахин боловсруулах үйлдвэр, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр 1800 тонн шилийг дахин боловсруулах үйлдвэр энэ онд ашиглалтад орчих байх. Хог шатаах хоёр ч үйлдвэрийг мөн л төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр барьж байгуулж байгаа. Энэ хоёр үйлдвэр ашиглалтад орчихвол жилдээ 480 мянган тонн хогийг шатааж устгаж чаддаг болно.

-Таны хэлсэн бүтцээр нийт хог хаягдлын бас чамгүй хувийг үнс эзэлдэг юм байна. Үнсний хог хаягдлыг дахин боловсруулах боломжууд юу байгаа вэ?

-Нийт хог хаягдлын 25 хувийг үнс эзэлж байгаа. Ахуйн үнс бол сайжруулсан шахмал түлшнээс гарч байгаа. Гурван жилийн өмнө сайжруулсан түлшний үнс, техникийн шаардлагыг баталсан байдаг. Энэ стандартын дагуу үнсийг үйлдвэрийн үндсэн түүхий эдээр ашиглах боломжтой гэдэг судалгааг мэргэжлийн байгууллагаас хийсэн байгаа.